Atmosfer çalkantıları

atmosfer çalkantıları, rüzgânn sürekli
olarak hız ve yön değiştirdiği düzensiz hava
hareketleri. Bu hareketler atmosferi altüst
ederek kanştırdığı ve enerjinin yanı sıra su
buhan, duman ve başka maddelerin bütün
yükseltilere dağılmasına yol açtığı için önem
taşır.
Yer’in yüzeyine yakın kesimlerdeki atmosfer
çalkantılan daha yükseklerdekinden
farkhdır. Birkaç yüz metreyi aşmayan yükseldiklerde
belirgin günlük değişmeler gösteren
çalkantılar, gün ortasında en yüksek
değere ulaşır. Güneş ışınlan yüzeyi, yüzey
de havayı ısıttığında, ısınan ve hafifleyen
hava yükselir ve daha yoğun olan soğuk
hava onun yerini almak üzere alçalır. Havanın
bu hareketi yüzey engellerinin etkisiyle
iyice karışarak, alçaktala rüzgârlann son
derece düzensiz olmasına yol açar. Gece
hızla soğuyan yüzey, yakınındaki havayı da
soğutur; bu hava katmanının üstündeki
katmandan daha soğuk duruma gelmesi,
533 atmosfer elektriği
kararlı bir sıcaklık terslenmesine(*) neden
olur. Bu durumda rüzgârın hızı ve şiddeti
hızla azalır. Gökyüzü bulutlu olduğu zaman,
alçak katmanlardaki hava sıcaklığı
gece ile gündüz arasında çok az değişiklik
gösterdiği için, atmosfer çalkantılannda
önemli bir değişiklik olmaz.
Yer’in yüzeyinden birkaç bin metre ya da
daha fazla yüksekliklerde, yüzey engebelerinin
rüzgâr üstündeki sürtünme etkisi büyük
ölçüde azalacağından, alçak atmosfer
katmanlanndaki gibi küçük çapta çalkantılara
rastlanmaz. Yüksek katmanlardaki rüzgârlar
görece düzenli olmakla birlikte, zaman
zaman hava ulaşımını etkileyecek kadar
düzensiz olabilir. Yüzeyin çok ısınması
ve nem oranının artması gibi bazı koşullar,
büyük hava kütlelerinin yükselmesine ve
fırtınalann kaynağı olan dev kümülüs bulutlannın
oluşmasına yol açabilir. Ayrıca bak.
bulutsuz hava çalkantılan.