Atmosfer basıncı

atmosfer basıncı, b a r o m e t r î k b a s in ç olarak
da bilinir, belirli bir alan üzerindeki tüm
hava kütlesinin (atmosfer sütunu) birim
alana uyguladığı kuvvet. Atmosfer basıncı
genellikle, ağırlığı ve taban alanı atmosfer
sütununkine eşit olan bir cıva sütununun
yüksekliğini gösteren cıvah barometreyle
ölçülür (barometre basıncının çoğu zaman
atmosfer basıncıyla eşanlamlı olarak kullanılmasının
nedeni de budur). Atmosfer
basıncını ölçmekte aneroit (sıvısız) barometre
de kullanılır. Bu barometrenin basınca
duyarlı öğesi, havası yan yarıya boşaltılmış
bir ya da daha çok sayıda körük
biçiminde metal diskten oluşur. İçine ya da
dışına yerleştirilen bir yayla içeriye doğru
çökmesi engellenen bu diskin, basmç değişiklikleri
nedeniyle uğradığı biçim değişiklikleri
bir saat mekanizmasıyla döndürülen
bir silindir üzerine kalem taşıyan bir kol
yardımıyla kaydedilebilir.
Atmosfer basıncının anlatımında çok çeşitli
birim sistemleri kullanılır. Bu birimler,
mm olarak cıva sütunu yüksekliği, inç kare
başına pound (psi), cm2 başına din, milibar
(mb) ve atmosferdir. Deniz düzeyindeki
standart atmosfer basıncı, 760 mm’lik cıva
basıncı, inç kare başına 14,7 pound, cm2
başına 1013,25×1ü3 din, 1013,25 milibar ya
da 1 atmosfer olarak tanımlanır. Bu değer
genellikle çok küçük sapmalar gösterir;
örneğin bugüne değin kaydedilen en yüksek
değer (Sibirya’nın orta kesimlerinde) 813,06
mm, en düşük değer ise (Büyük Okyanusun
güneyindeki bir kasırga sırasında) 657,86
mm olmuştur. Rüzgâr ve fırtınalar, basınçtaki
bu küçük değişmelerle belirlenir.
Yükseklikle azalan atmosfer basıncı, yüzeye
yakın yerlerde her 30 m için 3,5 mb
düşüş gösterir. Yaklaşık 270 km yükseklikteki
atmosfer basıncı İO 6 mb’dir ve yapay
olarak elde edilebilecek en ileri vakumun
(havası tümüyle boşaltılmış ortamın) basıncıyla
hemen hemen eşdeğerdedir. 1.500 ile
3.000 m arasındaki yüksekliklerde ise bu
basmç, dağ hastalığı ya da yükseklik tutması
denen ciddi fizyolojik rahatsızlıklara yol
açacak kadar düşüktür.
Deniz düzeyindeki barometre basıncı zamana
ve yere bağlı olarak değişir. Örneğin
birçok yerde, özellikle Ekvator yakınlannda,
Güneş’in neden olduğu atmosfer gelgitinin
etkisiyle günlük değişmelere uğrar. Bu
değişme, yerel saatle 10.00’da ve 22.00’de
en büyük, 4.00’te ve 16.00’da en küçük
değerlerdedir. Ekvator yakımnda, atmosfer
basıncının en yüksek ve en düşük değerleri
arasındaki fark en çok 3 mb’dir.