SPOR TRAVMALARI VE
FİZİK TEDAVİLERİ
Prof. Dr. Fnat DİNİZ
Düşme, çarpma, vurma, sıkışma ve
burkulma gibi etkenlerle (travma) hareket
ve destek sisteminde, iç ve dış organlarda
çeşitli hasarlar ortaya çıkabilmektedir.
Travmatik hastalıklar, travmatik
etken, dokuları direkt veya endirekt
bir mekanizma Ue etkiler. Direkt
mekanizmada, travmatik etkenin dokuya
değdiği bölgede lezyon olur, (Bir adale
üzerlne’gelen darbe «onucu olan adale
ezilmesi). Endlrekt mekanizmada ise,
travmatik etken değdiği bölgenin uzağında
lezyon yapacak şekilde etki gösterir
(ayak üzerine düşen bir kimsenin
bel, kalça veya, dizinde ortaya çıkan
hasarlar). Endirekt travmatik lezyonlann
diğer bit şekli, vücudun çeşitli komşu
bölgelerindeki farklı atalet nedeniyle
olurXani Mr frenleme ile boynan ileri
geri g l tm ^ euateada boyun omurgasında
oluş&n Jezyonlar). Böyle lezyonlarda
hembisraişm, hem de gerici – çekici
zorlamaların etkisi vardır.
Sporcu, belirli spor dalında veya dalların
da geliştirdiği bedensel güç ye becerilerini
çeşitli müsabakalarla ortaya
koyan, aynı yönde gelişmiş karşıt kişi
veya gruplarla njücadele ve üstünlük
savaşı veren kimsedir. Bu bakımdan,
sporcu gerek bedensel yeteneklerini artırabilmek
için yaptığı. antrenmanlarda
ve gerekse müsabakalarda sıklıkla aşırı
zorlanma, darbe ve düşme şeklinde
travmalara uğramaktadır. Spor trav
«FOB
el ■
B ‘
‘.$44
Sporcu Sakatlıkları SPOR
kilmiş ve toplanmış bir hal alır. Ayak
bileğinin aşağıya doğru hareketleri olanaksızdır.
Tendon ve eklem kemikleri
civarında yer alan çeşitli yastıkçıklar
(bursa) spor travmaları sonucu zedelenebilir,
Bulunduğu yere göre ağn, şişlik,
hareket füçltiğli şeklinde şikâyetlere
yol açar. Topuk arkası ve altı (Achille
bursitis-calcaneal bürsitis) kalça
dış yanı (Trochanteric bursitis), dirsek
arkası COlecranon bursitis), diz Önü
(Prepatella bursitis), diz iç kısmı (Anserine
bursitis), en şık örselenen bursa
bölgeleridir.
3 — Eklem yaralanmaları:
Eklemler çeşitli: elemanlardan oluşmuştur.
Eklem kapsülü, eklem bağlan»
meniscus’lar, eklem kıkırdağı bu elemanların
başlıcalandır. Eklem hasarlarına
yol açan travmalar genellikle ekleme
direkt bir darbe (kontüzyon) veya
eklem burkulması veya kompresyonu
şeklinde endirekt bir etkenle oluşur. Bu
zorlanmalar sonucu eklem elemanları
çeşitli şekillerde ve derecelerde hasara
uğrar. 7
a) Eklem kapsülü:
Zedelenebilir, veya yırtılabilir., Bu
dürümda, genellikle eklem içi zan (sinovyal
zar) reaksiyon göstererek eklem
içi smsı artar, Eklemlerde şişlik, kızanklık,
hareket artması, ağn ve hareket
kısıtlılığı dikkati çeker (travmatik artrit).
Bazen, eklem içi kanama ile eklem
kanla dolar (hemartroz). Eklem kapsülünde
yırtılma büyükse ve tamir edilmezse
itiyadi eklem çıkıklarına yol açar
(itiyadi omuz çıkıklan gibi).
b) Eklem bağlan:
öfcellikle ayak bileği ve diz eklemlerinde
burkulma ve darbe sonucu bu
eklemlerin iç ve dış yan bağlan zedelenebilir
veya kopabilir. Dizde İç bağ zedelenmeleri,
ayak bileğinde dış bağ zedelenmeleri
daha fazladır. Hasara uğramış
bölgede şişlik, morluk, ağrı ve hareket
güçlüğü görülür. Bağlarda germe’ yapan
hareketlerde ağn artar. Eğer bağlarda
kopma varsa eklem stabilitesi bozulur.
Diz eklemi içinde yer alan ve dizin öne
ve arkaya kaymalarını önleyen çapraz
bağların zedelenme veya kopması diz
ekleminde şişme, ağrı, öne veya arkaya
stabilite bozuklukları yapar.
c) Meniscus’lar:
Başta diz olmak üzere bazı eklem*
lerde eklem yüzleri arasında’ meniscus
adlı oluşumlar vardır. Genellikle diz
eklemlerinde meniscus yaralanmalan
sık görülür. Bacağın içe veya dışa döndürülmesi
esnasında bir darbe veya zorlanmaya
uğraması ile ortaya çıkar, tç
veya dış meniscus zedelenebilir, yırtık
labilir veya kopabilir. Dizde şişlik, ağn»
boşalma, emniyetsizlik hissi gibi şikâyetlere
yol açar. Hareketlerde zorluk vardır.
Bazen kopaıı veya yırtılan meniscus parçasının
eklem yüzleri arasında sıkışması
ile dizde bükülme ve açılmaimkansız
hale gelir, (diz kilitlenmesi). İç meniscus
yaralanmalan daha sık görülür»
d) Eklem kıkırdağı:
Eklemi oluşturan kemik yüzlerini
kaplayan eklem kıkırdaklan travmalarla
kopup eklem içinde serbest bir cisim
şeklinde görülebilir (eklem faresi). Diz*
de kilitlenme, şişme ve ağn gibi şikâ~
yetilere yol açar.
Hemen ilave edilmesinde fayda vardır
ki, bir ekleme gelen travma sonucu
eklemde şişlik, ağn, hareket kısıtlılığı
ile karakteristik akut bir tablo oluşur.
Bu. tablonun altında bu eklem eleman-*
lanndan her biri veya birkaçı hasara
uğramış olabilir. Hatta eklem içi kemik
kmkları da işin içinde yer alabilir. Bu
bakımdan, röntgen kontrolleri ve değişik
laboratuvar muayeneleri gerekil
olabilir. Sağlıklı bir teşhis için akut
reaksiyonlar geçtikten sonra da eklemin
tekrar kontrol ve değerlendirilmesi yerinde
olur.
TEDAVİ:
Spor travmalarının genellikle spor
sahalannda oluştuğu gözönüne alınırsa
travmaya uğrayan sporcunun ük
gözlem ve müdahalesi de burada-” yapılacaktır.
Sporcunun uğradığı travma
malarına bağlı sakatlıkların ortaya çıkmasında
çeşitli etkenler rol oynar. Sporcuda
kondisyon, beceri, çabukluk, denge,
konsantrasyon Ve güç eksikliği gibi
nedenler sakatlık şansım ârttınaaktadır.
Keza adale, eklem bağ ve kapsülü
gibi dokularını uygun bir elastlkiyete ve
kanlanmaya ulaştırmadan, sporcu deyimi
ile adalesini ısıtmadan zorlu bir
harekete teşebbüs, bu dokuların. zedelenmelerini
kolaylaştırır. Sportif mücadelenin
uzun ve zorlu , sürmesi, ile ortaya
çıkan aşın yorgunluk ve güçsüzlük
de sakatlanma olasılığını etkiler. Spor
yapılan sahaların özellikleri de, spor
travmalarının oluşumunda djğer bir etkendir.
Uygun olmayan bozuk, sert,
kaygan zeminler ve soğuk hava şartlan
bunlar arasında sayılabilir.
Spor travmalarının azaltılni&sı yönünden,
h e r. spor dalına uygun uluslararası
kurallar ve tedbirler konulmuştur.
Spor müsabakaları ve faaliyetlerinin
bu kurallar içinde yürütülmesinde
sorumlu ve yetkili kimselerin tutumlan
da spor yaralanmalan yönünden
önem taşımaktadır.
Bir sporcuda, uğradığı travmanın
şekil ve şiddetine göre değişen doku
hasarları ve sakatlıkları ortaya çıkar.
Ağır bir travma sonucu” çeşitli kemik
bozuklukları, omurilik ve beyin hasarları,
içorgan yırtılma, ezilme ve kanamaları
gibi ciddi ve devamlı sakatlıklar,
felç ve hatta ölüm olaylan İle sonuçlanan
tablolar görülebilir. Bu tip ağır travmalar
bugünkü konumuz dışında kalmaktadır.
Fiziktedâvi açısından önemli
olan, genellikle adale, tendon^ eklem
ve bağlan, meniskus ve disk gibi dokularda
ortaya çıkan travmatik hasarlardır.
Bu dokularda oluşabilecek hasarları
şöyle sıralayabiliriz.
1 — Adale yaralanmaları:
Direkt bir darbe sonucu veya adalenin
aşın gerilme ve zorlanması ile ani
ağn ve bazen bir çatlama sesi ile ortaya
çıkar. Adale lifleri veya kılıflannda
yırtılma veya kopma, adale içi veya arası
kanamalan görülür. Hasara uğramış
Galatasaray’lı taçsız kral Metin
Oktay, Yorgo Tagâr’a adalesini
tedavi ettirirken. Bahri’de
kendisini dikkatle izliyor
bölgede sertlik ve şişlik, bazen deri altında
morluklar dikkati çeker. Tazyik
ve g em e ile şikâyetler artar. Adalenin
kasılma ve gerilmesini gerektirici hareketlerde
güçlük vardır. Bazen, adale dokusu
yırtılmış kılıflarından dışanya
pırtlıyarak adale fıtıklarını oluşturur.
Baldır adalesi lif kopînalan, tenisçibacağı
İsmi İle anılır. . …
2— Teiıdon ve bursa yaralanmalan:
Adaleleri kemiklere bağlayan kirişler
(tendon) direkt darbe veya indirekt
zorlanmalarla iltihabı değişiklikler, yırtılma
ve kopmalar gösterebilir. Bunların –
bir kısmı tekrarlanan zorlanmalar sonucu
tendonda yavaş yavaş oluşan değişikliklerle
ortaya çıkar. Beyzbol, tenis,
basketbol ve n voleybolcularda görülen
omuz (periarthrit), dlrseîc (tenisçi dirseği),
el bileği ve parmak şikâyetleri
(De Quervain hastalığı, trigger finger,
snapping thumb) genetikle bu bölgedeki
çeşitli tendonlann travmatik lezyonlan
ile alacalıdır.
Tendon yaralanmalarının bir kısmı
ise aşın bir zorlanma sonucu ani
bir ağrı ve kopma veya yırtılma sesi
ile ortaya çıkar. Basketbol, voleybol ve
tenisçilerde görülen Achille tendonu yırtılmalan
(topuk arkası tendonu) bu tip
yaralanmalara örnektir. Eğer tendon
tam kopmuşsa baldır adalesi yukarı $&•
t tem üzerine İse hafif sıvazlama manevraları
yapılabilir. Sıcak su içinde tazyikte
su altı masajları da bu safhada kullanılabilir.
Eskimiş ve iltihabi reaksiy
on göstermeyen vakalarda, diatermi
gibi derin sıcaklık veren fizik vasıtalar
tedavide yer alabilir. Ultrason uygulamaları,
özellikle omuz periarthritleri,
çeşitli tendon, bursa ve bağ zedelenmelerinde
olumlu etkiler gösterir. Bu devrede
alçak frekanslı akımların da kullanılma
olanakları devam eder. Eklem
sertleşmelerini ve adale zayıflamalarını
önlemek için ekleme hareket veren
egzersizlere başlanılır. Eklem hareketlerinde
aşırı zorlamalardan kaçınılmalı
ve iltihabi reaksiyonların gerilemesine
paralel olarak egzersizler yavaş yavaş
artırılmalıdır, önce dikkatli passif ve
yardımcı aktif egzersizlerle başlanılır,
zamanla yerçekimine ve bir ağırlığa karşı
yapılacak egzersizlere geçilir. Eğer
travma adale fıtıkları, tendon ve. bağlarda
kopmalara neden olmuşsa cerrahi
girişimlerde tamiri yönüne gidilir.
Meniskuslann dış kenar yırtıklan ame-
Uyatsız iyi olabilirse de, iç kenardaki meniskus
yırtık ve kopmalannda cerrahi
olarak meniskuslann çıkanlması gerekir.
Cerrahi girişimlerin gerekli olduğu
bu durumlarda da gerek ameliyat öncesi
ve gerekse ameliyat sonrası uygun
flziktedaviler, Özellikle eklem hareketlerini
ve adale gücünü artınçı egzersizler
önemli yer alır. ‘
