Rüzgâr
gücünden faydalanıp yol almak üzere direklerine kalın bez gerilen su aracı, gemi. Gerilen beze yelken adıverilir.
İnsanlar binlerce yıldır çeşitli vasıtalar yaparak
denizlerden, göllerden akürsulardan istifade etmişlerdir.
Hazreti Nuh aleyhisselâmın tufanda, kendisine inananlar
ile gemiye binerek kurtulduğu ve bu geminin
buhar ile işlediği Kur’ân-ı kerîm’de zikredimektedir.
İnsan kuvvetiyle yürüyen deniz araçlarına daha
fazla sürat kazandırabilmek için rüzgârdan istifade
çareleri arandı. Direkler arasına gerilen kalın bezler,
rüzgârı arkadan alınca hız kendiliğinden arttı.
İlk önceleri yelkenler kare biçiminde iken, bunun
yerine daha sonraları üçgen biçiminde yelkenler kullanılmaya
başlandı. Çünki kare yelkende sadece arkadan
gelen rüzgârdan yararlanılabiliyordu. Üçgen yelkende
ise her yönden gelen rüzgârdan istifade etmek mümkün
oluyordu. Ondördüncü asır ile Ondokuzuncu asır sonlarına
kadar bütün dünya devletlerinin ticaret filosu ve
donanması yelkenli gemilerden meydana gelmekteydi.
Fakat bu gemiler rüzgârın yönüne göre hareket ettiğinden
tam güvenilmediği için gemilerde kürekler bulunurdu.
Bunları esirler çekerdi. Bu yelkenli gemiler
Ondokuzuncu yüzyılın sonlarında yerini kömürle çalı
şan buharlı gemilere bıraktılar.
Günümüzde yelkenli gemilerden faydalanan ülkeler
halen vardır. Fakat yelken, eski önemini kaybetmiştir.
Ancak küçük yelkenli yatlar deniz gezintilerinde ve
yarışlarda kullanılmaktadır. Bu yatların bir çok çeşitleri
ve motorla çalışanları vardır. İki kişilik küçük yelkenlilerin
yanısıra boyu 12 m. uzunluğunda olan büyük
yelkenliler de kullanılmaktadır.
Osmanlılar zamanında donanmada kullanılan yelkenli
gemilere kadırga ismi verilirdi. Bir kadırganın üç
yelkeni vardı. Büyüğüne “cankurtaran” denilirdi. Bir
kadırganın cankurtaran yelkeni 75 yaprak olup, 952
metre bezden yapılırdı. Orta yelken 816 metre bezden
yapılıp, daima kullanılan yelkendi. 544 metre bezden
yapılan küçük yelken ise üç köşeli idi. Bu yelkenlerden
başka her kadırgada “trinkete” denilen dört köşe küçük
bir yelken bulunur ve 408 metre bezden yapılırdı.
Yelkenli çeşitlerinin bir çoğunun dip kısımlarında
sert rüzgârların tesiriyle yana yattığı zaman devrilmemesi
için yassı bir çıkıntı salma bulunur. Yelkenli bir
teknenin rüzgârı alış yönüne göre hareketlerine çeşitli
adlar verilir. Tam arkasından rüzgârı alarak ilerleyen
yelkenliye “pupa” yandan alarak gidene “apaz” gidiyor,
denir. Yelkenli gemiler rüzgâr yönüne doğru yol
alamaz. Fakat dümen ve yelkenleri gerektiği ustalıkla
kullanmak şartı ile az veya çok yaklaşılabilinir. Böyece
zikzaklar yaparak rüzgârın içine doğru ilerleyen yelkenli
“orsa çekiyor” denir.
Günümüzde kullanılan yelkenliler daha çok spor
gayesiyle kullanılmaktadır. Son yıllarda dev tankerlerde
yakıttan tasarruf maksadıyla elektronik düzenle
çalışan yelkenlerin kullanılması için bilhassa Japonya’
da çeşitli araştırma ve denemeler yapılmaktadır.
Yelken Sporu: Bu spor, deniz sporlarının en zevklisi ve
en çok yapılanıdır. Yelken sporu çeşitli, küçüklü
büyüklü tekneler içinde yapılır. Bunlar dingi, şarpi,
kotra, yat gibi adlar alır. Bu sporu yapanların tekneyle
ilgili teknik bilgilere sahip olmaları gereklidir. Yelken
sporu Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında yat sporu altıncı 11, yedinci 13, sekizinci 14 gibi puan alır. Yarışı
terk eden tekneler ise en son bitiren tekneden % 10 fazla
puan alır.
Türk Yelken Sınıfları: Yurdumuzda yelkenciler on
sınıfa ayrılır. Bunlar Milletlerarası 14 Kadem Dighy
Klası, Milletlerarası Finn Klası, Milletlerarası Snipe
Klası, Milletlerarası Şargi Klası, Milli Pırat Klası, Milletlerarası
Fiying-Dutchman Klası, Soling Klası, Drong
Klası, K.R. Klası ve Tornada’dır.
Yelken Olimpiyat Dereceleri
Soling Sınıfı: 470 Sınıfı:
1972 U.S.A.
1976 Danimarka
1980 Danimarka
1984 U.S.A.
1976 B. Almanya
1980 Brezilya
1984 İspanya
Star Sınıfı:
1972 Avusturalya
1976 yapılmadı.
1980 S.S.C.B.
1984 U.S.A.
Finn Sınıfı:
1972 Fransa
1976 D.Almanya
1980 Finlandiya
1984 Yeni Zelanda
Tornado Sınıfı:
1976 İngiltere
1980 Brezilya
1984 Yeni Zelanda
Flying Dutchman Sınıfı:
1972 İngiltere
1976 B.Almanya
1980 İspanya