TAVÂ’İF-I MÜLÜK

TAVÂ’İF-I MÜLÜK, Endülüs ve Anadolu’da kurulan
iki İslâm ve Türk hanedanlık ile şehir ve bölge
devletlerinin adı. Tavâ’if-i Mülûk, Osmanlıca bir terkip
olup, beyler topluluğu manasındadır.
EndülUs’de Tavâ’if-i Mülûk: İspanya’da Endülüs
Emevî Devleti çökünce, bölgede çok sayıda mahallî
hanedanlar ortaya çıkıp, bulundukları mevkiye hakim
oldular. Bunların çoğu şehir devleti vasfında idi. Eftasî-
ler, Endülüs’ün güney batısında olup, geniş bölgelere
hakim idi. Bu hanedanlar, Emevîler’in idaresi altındaki
toplulukların vasfına sahipti. İşbiliye’deki Abbâdîler ile
Saragosa’daki Hudîler Arap asıllı idi. Badajoz’daki
Miknâsa Eftasîleri, Tuleytula’daki Havvannara Zu’nNûnîleri
ve Malaga’daki Hammûdiler Berberi asıllı idi.
Endülüs’teki Tavâ’if-i Mülûk devletçikleri arasındaki
mühim olan hanedanların hakim oldukları mevkiler ve
iktidar yıllan şöyledir: Malağa ve Algeciras’daki Hammûdiler
(1010-1057), İşbiliye’deki Abbâdîler (1023-
1091), Gırnata’daki Zirîler (1012-1090), Nieblâ’daki
Benû-Yahya (1023-1051), Silves, Algerve’deki Benû-
Müzeyn (1028-1053), Albarracin, La Sahla’daki Benû-
Rezîn (1011-1107), Alpuenti’deki Benû-Kasım
(1029-1092), Kurtuba’daki Cehverîler (1031-1069),
Batliyas’daki Benû-Mesleme de denilen Eftasîler(1022-
1094), Tuleytula’daki Zu’n-Nûnîler (1009-1085),
Valencia’daki Benû-Sumâdih (1039-1087), Saragosa,
Lerida, Tutîle, Calatayud, Denia, Tortosa’daki Tucîbiler
(1019-1039), Hudîler (1039-1043), Majorka’daki
Benû Mücahid ve Benû-Ganiye (1022-1205) tarihlerinde
bu mevkilere hakim oldular. Onbirmci yüzyılın
sonunda bölge bütünüyle Murâbitînler’in hakimiyetine
geçti.
Anadolu’daki Tavâ’if-i Mülûk: Bunlara Anadolu
Beylikleri de denir. Anadolu Beylikleri, Anadolu Sel­
çuklu Devleti’nin Moğollar’a 1243 Kösedağ Harbi’nde
yenilmesinden sonra meydana gelen otorite boşluğundan
faydalanılarak kuruldu. Hepsi Türk asıllı olup,
Müslüman ve Ehl-i sünnet idi. Anadolu beylikleri,
Bizanslılar ve Moğollar’m Türk ve Müslüman bölge
ahalisine yaptıklan zulme tepki olarak doğdu. Beylrk
mensuplan, Orta Asya’daki Moğol zulmünden kaçıp,
Selçuklular tarafından Anadolu’ya yerleştirilen Oğuz
boylan idi. Çeşitli Oğuz boylanna mensup topluluklar,
bulunduktan mevkilerde Türk’ün teşkilâtçılık1 ruhu ile birkaç şehir ve bölgeden meydana gelen yirmiden fazla
beyliği çok kısa zamanda kuruverdi. Bu beylikler kurulmasından
itibaren Bizanslılar, Moğollar ve Haçlı seferleri
artıklan ile mücadeleyi başlattılar. Anadolu
beyliklerinin mücâdelesinden sonra Anadolu Selçuklu
Devleti kendini toparlamasa da, tarihî misyonunu yeni
Türk devletleri ve sonra bütünüyle Osmanlılar tamamlamıştır.
Türkiye topraklan üzerinde kurulan beyliklerin,
hakim oldukları mevkiler ve hakimiyet tarihleri
şöyledir: Bitlis ve Erzen’de Dilmaçoğullan (1085-1192),
Kastamonu’da Çobanoğullan (1227-1309), Ahlât’ta
Ahlâtşahlar ve Sökmenler de denilen Erme-nşajtfer
(1100-1207), Diyarbekir’de İnanoğulları (1098-1183),
Erzincan, Kemah ve Divriği’de Mengücükler (1072-
1277), Erzurum’da Saltuklular(1092-1202) ve Moğolların
Anadolu’yu istilâsıyla Anadolu beylikleri kuruldu
(Bkz. Anadolu Beylikleri).