Aim. Wuste (f), Fr. DĞsert (m), İng. Desert. Bitki
örtüsünün hiç bulunmadığı veya çok seyrek olduğu
geniş arazi. Çöl terimi, daha çok kurak yerler için kullanılan
bir terimdir. Çöller, kumlu ve susuz araziler halindedir.
Yeryüzünde, bulunduğu yerlerde geniş alanları
kaplamaktadırlar.
Çöller, bulundukları yerlerin özelliklerine göre
muhtelif isimler alırlar. Bunlar; kumlu çöller, soğuk
çöller, tuzlu çöller, taşlı ve kayalık çöllerdir.
Çöllerde, devamlı olarak kuraklık ve soğuklar olduğundan,
bitki örtüsüne çok az rastlanmakta (kaktüs, bodur ağaçlar, kayalıklar arasında yetişen bitkiler vb.)
ve bu sebeple buralarda çok az sayıda insanlar
yaşamaktadır.
Çöl bitkileri, yağmur yağdığı zaman çok hızlı
büyürler. Hatta yağmur sularını bünyelerinde depo ederek,
kurak dönemlerde bundan istifade ederler. Böylece
hayatiyetlerini uzun müddet devam ettirebilirler. Bazı
çöl bitkileri de su bulmak için köklerini toprağın derinliklerine
salarlar. Yaprakları çok küçük olup, diken
halindedir. Suyun depo edildiği gövde kısımları geniş
bir yapıya sahip olduklarından kuraklığa uymuşlardır.
Çöllerde, daha çok iri gövdeli hayvanlar y aşamaktadır.
Bunlar vücutlarında su depo ederek uzun zaman
susuz kalmaya tahammül ederler. Meselâ deve ve devekuşu
gibi. Bunun yanında çöllerde küçük çöl hayvanları
da bulunmaktadır. Bunlar geceleri dışarı çıkar, gündüzleri
inlerde serin yerlerde barınırlar. Bunlara misal olarak
sürüngenler (kertenkele gibi), kemirgenler, tilki,
muhtelif kuşlar vs . gösterilebilir.
Yeryüzünde geniş alanlar kaplayan çöller olarak;
Arktıka ve Antarktika (soğuk çöller), Arabistan, Orta
Asya, Avustralya, Afrika (kurak-kumlu çöller) deki,
çölleri gösterebiliriz. Dünyanın en kurak çölü bir
Güney Amerika ülkesi olan Sili’deki çöldür. Çöllerde
k n r ’ye 0,0078 ilâ 0,3 kişi düşmektedir. Yani 4 ila 128
k n ry e bir kişi isabet etmektedir.
Çöllerde yağış çok azdır. Hatta bazı çöllerde 7-8
senede ancak bir defa yağış olmaktadır. Yıllık yağış
miktarı, çölün durumuna göre 0,5 mm. ile 25 mm.
arasında değişmektedir. Bazı çöllerde ise yıllık yağış
miktarı 250 mm.ye kadar çıkabilmektedir. Bu tip çöller daha çok bozkır görünümündedir.
Çöllerde gece ile gündüz arasında çok fazla sıcaklık
farkı bulunmaktadır. Yani gündüzleri çok sıcak (40 le
50°C) geceleri ise çok soğuk (-20 ile -25°C) olmaktadır.
Çöller, şiddetli yağışlar ile rüzgârların aşındırma ve
kumulları bir yerden başka bir yere taşımasıyla meydana
gelirler. Çöllerde çok seyrek yağan yağmurlar,
sağanak halinde yağdıklarından, kumulları düz yerlere
taşırlar ve buralarda bulunan tepeciklerin etrafına yığarak
adatepe diye adlandırılan adacıklar meydana
getirirler.
Çöllerde yaşayan insanlar eskiden daha çok göçebe
halinde idiler. Göçebeler, geçimlerini hayvancılıkla
temin etmekte, vahalar ile otlaklar arasında yüzlerce
kilometre yol katederek hayvanlarını otlatmaktaydılar.