ZİNCİRLER

Alm. Kette, Fr. Chaines, İng. Chains.
Birbirine geçmiş metal halkalardan meydana gelen bağ­
lama ve hareket iletim elemanı. Zincirler çok değişik
biçimlerde yapılan halka ve baklalardan meydana gelir.
Şekilleri ve kullanma yerlerine göre bağlama, güç ve
hareket iletim elamanı olarak ikiye ayrılabilirler. Kablolar
gibi bağlama gayesiyle kullanılan zincirlerde birbiri
içine geçirilen halkalar her iki yöne bükülebilirler. Kablolardan
daha kuvvetli ve uzun ömürlü olmaları sebebiyle
madencilik, metalürji, gemicilik gibi ağır çalışma
şartlarında tercih edilirler. Güç ve hareket iletim gayesiyle
kullanılan transmisyon zincirleri birbirlerine mafsallı
olarak bağlanan bir çok rijit elemandan hasıl olan
bir sistem meydana getirirler. Bunlarda bağlantı mafsalları
yalnız bir düzlem içinde bükülebilirler. Üzerlerine
geçirildikleri karşılıklı iki dişli çark (zincir dişlisi) arasında
güç ve hareket iletirler.
Bağlama elemanı olarak kullanılan halkalı zincirler
çok eski tarihlerden beri kullanılmaktadırlar. En eski
kullanımı M.Ö. 2500’de Mezepotamya’da Ur şehrinde
ve daha sonra da Mısırlılar’da görülmektedir. AsurlularM.Ö. Sekizinci yüzyılda S şeklinde bağlantıları olan
dökme bronz zincirler kullandılar. Roma İmparatorluğunda
bronz zincirler gemilerin bağlanmasında ve ev
eşyası olarak kullanıldı. Köle ve mahkumlar zincirlenerek
bağlanırlardı. Orta çağlarda ve rönesansta zincirler,
halatların zorlama altında kopmaları sebebiyle ziraat,
inşaat, taşıma gibi bir çok alanda gittikçe artan bir
şekilde kullanıldı.
Günümüzde daha çok ağır çalışma şartlarının
olduğu bir çok yerde kullanılırlar. Halkaların şekline
bağlı olarak başlıca halkalar, bağlantılı halkalar, bağ­
lantısız halkalı, olmak üzere üç çeşittir. Halkaları ortadan
bağlantılı zincirlerde, bağlantı halkaları
kuvvetlendirdiği ve ağırlaştırıp sallanmalarını azalttığı
için daha çok gemi zincirlerinde kullanırlar. Diğer bağ­
lantısız halkalı zincirler kaldırma, çekme, bağlama ve
diğer hallerde kullanılırlar. Halkalı zincirlerin ceraskallardaki
gibi zincir dişlileriyle tahrik edilen hassas kalibreli
tipleri de vardır. Maden ocaklarında zincirler ya
doğrudan arabalara takılarak veya raylar arasına zemin
cirlerin diğer bir şekli olan halkaları yarım veya 8 şeklinde
tam burulmuş burma halkalı zincirlerde
günümüzde kullanılmaktadır.Bağlama zincirleri değişik metallerden ve alaşımlardan
yapılırlar. Çubuktan kesilip, bükülüp elektrik kaynağında
kaynak edilerek imâl edilirler. Dövme çelik
büyük zincirler ise elle imâl edilirler. Bu halde çubuk
metalden belli uzunlukta kesilen her halka kenar uçları
düzeltildikten ve U şeklinde büküldükten sonra ocakta
ısıtılıp diğer halkaya geçirilip çekiçle birleştirilir. *
Karşılıklı millere bağlı iki dişli çark etrafına geçirilip
güç ve hareket ileten zincirlere bunların iki uçlarının
bitişik olması sebebiyle sonsuz zincirler denir. Bu tür
zincirler yardımıyla oldukça uzak mesafelere (8 m.ye
kadar) güç ve hareket iletilebilir. İyi bir verime (% 96)
sahiptirler. Bir milden aynı anda birkaç mile hareket
iletebilirler. Çeşitli ortamlarda (sıcaklık, pislik, toz,
rutubet) iyi bir çalışma kabiliyeti gösterirler. Kayış-
Kasnak mekanizması aksine hareketi kaymasız iletebilirler.
Bunlarda çevrim oranı hassas olarak sağlanabilir.
Hareket ileten millerin devir sayılarının oranı olan çevrim
oranı, zincir dişlilerin diş sayıları ile ters orantılıdır.
Bu mekanizmanın mahzurları ise ağır ve pahalı olması,
gürültülü çalışması, iyi bir bakım gerektirmesidir.
Genellikle güç ve hareket iletiminde kullanılan bu
tip zincirlerin kesici baklaları olan diğer bir türü de
orman sanayinde, ağaç kesme ve işlemesinde kullanılır
ve kesici zincir adını alır. Güç ve hareket iletiminde
kullanılan zincirlerin rulolu manşonlu, burçlu, dişli ve
menteşeli olmak üzere dört ayrı tipleri vardır.
Bisikletlerin tahrikinde de kullanılan rulolu manşonlu
zincirlerde iki sıra halindeki baklalar birbirlerine
aralarındaki pim ve burçlardan meydana gelen mafsallarla
bağlanmışlardır. Ayrıca burçların üzerine yüzeyi
sertleştirilmiş rulolar geçirilerek zincir dişlilerine
temasta olabilecek aşınma önlenmek istenmiştir. Tek,
iki veya üç sıralı olabilirler. Bu zincirlerin diğer bir
şekli de kademeli rulolu manşonlu zincirlerdir. Daha
büyük bir esnekliğe sahip bu zincirler oldukça ağır
şartlar altında kullanılabilmektedirler.
Burçlu zincirlerde burçlar üzerinde rulolar yoktur.
Daha hafif olan bu zincirler burç yüzeyleri aşındığından
ancak küçük güç ve hızlarda iyi bir yağlama ile kullanı­
lırlar. Dişli zincirlerde zinciri meydana getiren baklaların
alt kısmı diş şeklindedir. Baklalar birbirine pimler
vasıtasıyla bağlanmışlardır. Yüksek hızlarda gürültü­
süz çalışabilirler. Yapıları diğerlerine göre daha karışık
olduğundan daha dikkatli bakım isterler. Baklaların
temas yüzeyleri sertleştirilir.
Menteşeli zincirlerde baklalar döküm yoluyla elde
edilir. Baklaları birbirlerine pim ile bağlanan bu zincirler
küçük güçlerde ve düşük hızlarda kullanılırlar.
Rulolu manşonlu ve burçlu zincirlerin dişli çarkları diş
aralarında rulo veya burçların oturacağı şekilde yuvarlatılmıştır.
Dişler burç ve ruloların arasına girerek
onları kavrarlar. Dişli zincirlerde ise baklaların alt
kısımlarındaki dişler çarkın diş aralarına geçerek hareket
iletirler. Bu zincirler üzerlerindeki tek sıra kılavuz
baklalarının dişli üzerindeki kanala geçmesiyle
kılavuzlanırlar.
Zincir mekanizmaları çok iyi bir yağlama ile maksimum
çalışma kapasitesine ulaşabilirler. Elle, damlalıkla,
banyolu ve püskürtmeli olarak yağlanabilirler.
Banyoluda dişlilerden biri çok az yağ banyosuna girdiğinden zincir buradan geçerken yağlanır. Püskürtmeli
yağlamada yağ bir memeden basınçla zincir üzerine
püskürtülerek yağlama sağlanır.