A B D U R R A H M Â N SÛ Fİ

onuncu asırda yaşamış ünlü Müslüman astronomi âlimi. İsmi Abdurrahmân bin Ömer bin Muhammed bin Sehl es- Sûfî olup, künyesi Ebü’l-Hasan’dır. Batı dünyâsında Azophi İlbermosofim Jeber Mosphim Abû Hassîn gibi isimlerle tanınır. 903 (H. 291) senesinde Tahran civârındaki Rey şehrinde doğdu. 986 (H. 376) senesinde vefât etti. Zamânın âlimleri arasında seçkin bir yeri olan Abdurrahmân Sûfî, aklının, zekâsının keskinliği ve yapmış olduğu astronomik hesaplarla meşhur oldu. Büveyhi Hânedânından Melik Alâüddevle ve oğlu Şerefüddevle zamanlarında yaşadı. Büyük ilim merkezi olan Bağdât’taki İlmî çalışmalarını sürdürüp, astronomide yeni bir devir başlattı. Yazdığı Kitâbün fil-Kevâkib-is-Sâbite ve Kitâb-ul- Amel bil-Usturlâb adlı eserleriyle doğulu ve batılı bilginlerin dikkatini çekti. Binlerce yıldızı, senelerce inceleyerek yerlerini tesbit etti. Yıldızların hacimlerini, yaklaşık olarak hesapladı. Görünen yıldızlar yanında görülmeyen sayısız yıldız olduğunu belirtti. Hazırladığı astronomik cetveller, kendisinden önce hazırlanmış olan cetvellerden daha düzenli ve doğruydu. Batlemyüs’ü (Pto- lemy) tenkid etti, yorumladı ve yeni nazariyeler ortaya koydu. Ortaya koyduğu bilgileri, araştırma ve gözlemleriyle vesîkalandırarak sağlam esaslar üzerine oturttu. Yıldız ve gezegenlerin yer ve şekillerini varlık hâlinde bizzat kendisi çizerek tespit etti. Göklerin haritasını çizdi, renklendirdi ve Dnu yıldızlarla süsledi. Özelliklerini açıkladı. Yıldızların eski ve yeni isimlerini, Arapçadaki adla
rını tesbit etti. Böylece İslâm dünyâsında astronom ilminin terminolojisini meydana getirdi. Bu te rimlerden doksan dört adedi günümüz modem as tronomisinde kullanılmaktadır. Ayrıca bir de gökyüzünü andıran küre yaptırdı. Astronomi târih açısından büyük önem taşıyan Suver-ül-Kevâkit adlı eserinde Müslümanların sâbit yıldızlar hak kındaki doğru bilgilerini ortaya koydu. Bu eseriyle İslâm ve batı ilim dünyâsında derin izler bıraktı. Bu eseri Birûnî üzerinde etkili oldu. Birûni başta olmak üzere ünlü kozmoğrafya bilgini Ze- keriyâ Kazvînî ve büyük astronomi âlimi Uluğ Bey onun tesirinde kaldılar. Abdurrahmân Sûfî’den, ortaçağ Avrupa dünyâsı ve Rönesans döneminde şu şekilde istifâde edilmiştir. Sûfî’nin Suver-ül-Kevâkib eseri Lâ- tinceye tercüme edildi. Castilla-Leon Kralı Onuncu Alfonso astronomik faâliyetleri yoluyla Avrupa bilim dünyâsında Sûfî’yi tanıttı. Alman astronomi bilgini Petrus Agianus’un bâzı eserleri ile onu batı dünyâsında tanıttı. T. Hyde’nin, Uluğ Bey’in Zîc’ini tercüme ve tefsir etmesiyle Sûfî’yi dolaylı olarak batıya tanıttı. Petrus Agianus, Sûfî’nin Su- ver-ül-Kevâkib eserinin Arapçasını kullandı. Eserlerinden bâzılarında yıldız ve burç isimlerini Sûfî’den almış hattâ yıldız haritalarından birine Sûfî tarafından târif edilen Arabî isimli yıldız kümelerinden bâzılarına yer vermiştir. On dokuzuncu asırda Fransız bilgini J.J.A. Cauissin de Per- ceral, Abdurrahmân Sûfî’nin Suver-ül-Kevâkib adlı eserini bütünüyle Fransızcaya tercüme etti. Ayrıca eserin tamâmı H.C.F.C. Schjellerup tarafından Fransızcaya tercüme edilerek 1874’te Description des etoiles fixes adıyla Petersburg’da yayınlanmıştır. 1986 senesinde Frankfurt’ta yeniden basıldı. Diğer önemli eseri Kitâb-ul-Amel biI-Us- turlâb 1962 senesinde Haydarâbâd’da neşredildi.
Ünlü astronomi âlimi Abdurrahmân Sûfî’nin “Kitâbün fil-Kevâkib-is- Sâbite isimli eserinde bir yıldızın tasviri
feni Rehber AnsiklnnpHicî W
A BDURRAHMÂN TÂ GÎ (TÂH l)
Ayrıca 1985 senesinde Fuat Sezgin tarafından diğer eserleriyle birlikte yayınlandı. Modern astronomide Abdurrahmân Sûfî’nin eserlerinden istifâde edilmektedir. Günümüzde Nebulalardan biri, onun eserlerinin ışığında keşfedilmiştir.
Eserleri: 1) Kitâb-ül-Ercûze fil-Kevâkib-is-Sâbite, 2) Kitâb-üt-Tezkire, 3) Kitâbu Metârîh-uş-Şu- câât, 4) Kitâbu Suver-il-Kevâkib, 5) Kitâb-ül- Amel bil-Küret-il-Felekiyye.