Kuzey Amerika

Kanada’nın kuzeyinden başlayıp Orta Amerika’nın sınırında Panama Cumhûriyeti’ndeki Pun- ta Mariato noktasına kadardır. Yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır. Bu adaların toplam yüzölçümü 23.491.000 kilometrekaredir. Dünyânın en büyük adası olan Grönland bu kıtadadır. Kıyılarında çok ada ve yarımada vardır. Bunların yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır.Bu adaların toplam yözölçümü dön milyon kilometrekareyi bulur.
AMERİKA
Kuzey Amerika’da ne zamandan beri hayâtın var olduğu bilinmemektedir. Ancak ilk olarak 25.000 yıl kadar önce Kızılderililerin Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç ettikleri ileri sürülmektedir. Eskimolar ise 605 sene önce Kuzey Amerika’ya gelip yerleşmişlerdir. Kuzey Am erika’ya Avrupa’dan ilk gelen İskandinavyalIlar, Grönland’a yerleşmişlerdir. Günümüzde Grönland dışında AvrupalIların yerleştiği kolonilerin hepsi bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. Fizikî Yapı Kuzey Amerika yapısı bakımından tabanı kuzeyde olan bir ters üçgene benzer. Kuzey-güney doğrultusunda 6440 kilometre uzunluğunda ve Doğu-batı doğrultusunda 7889 km genişliğindedir. Kıt’anın Güney Amerika’ya bağlanan bölgesi körfezlerle çevrili olup, bunların en uzunu Meksika Körfezidir. Kıtanın en bâriz özelliği, belkemiği sayılan Kayalık dağlan ve batı kıyılarında Alaska’dan Meksika’daki Sierra Madre Dağlarına kadar uzanarak kıvrılan “Cordillera” dağ kuşağıdır. Doğu Appalash Dağları Atlas Okyanusuna paralel olarak uzanırlar. Appalash dağlannın batısında Kanada içlerine kadar uzayan bölgenin altında ve Büyük Göllerin güneyinde verimli topraklar vardır. Kuzey Amerika’nın iç kısımlarındaki ovaların batı bölümlerine “Büyük Ovalar” adı verilir. Mississippi Vâdisi de ovaların merkezi kabûl edilir. Kuzey Amerika’daki ırmakların en uzunu olan Mississippi ve Missouri, ABD’nin orta bölgesini tamâmen kaplarlar. St. Lawrence Irmağı ise Atlas Okyanusuna dökülür. Birleşik Amerika ile Kana
Amerika’nm keşfinden önce kıtada 4 milyonun üzerinde kızılderili yaşarken, yapılan katliamlar sonrasında bugün sayıları çok azalmıştır.
Amerika’nın Kuzeyinde yaşayan Eskimolar, bölgenin aşırı soğuklarından, deriden yapılmış özel elbiseleriyle korunurlar.
da arasında bulunan göller dünyânın en büyük gölleridir. En önemlileri; Superior, Michigan, Erie, Ontario, Huron, Winnipeg gölleridir. İklimi ve Bitki Örtüsü Kuzey Amerika’nın iklimi bölgelere göre değişiklik gösterir. New Mexico ve Arizona eyâletlerinin kurak çöllerinde değişik iklimler görülür. Büyük Okyanus ve Alaska Akıntısının tesiri ile ABD ve Kanada’nın batı kıyılarında yağışlı ve yazın kurak bir iklim hâkimdir. Doğu kıyılarının iklimi de Golf Stream sıcak su akıntısı tarafından ılımanlaştırılır. İç bölgelerin alçak kısımlarında düzensiz bir yağış vardır. Güneyindeki körfezlerle ABD’nin Atlas Okyanusu kıyısındaki bölgeler ise her an yaz kasırgası tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bitki bakımından Kuzey Amerika çok zengin bir kıtadır. Grönland, Alaska ve Kanada’da tundralar bulunur. Kuzeybatı kısımların iç bölgelerinde dünyânın en büyük ağacı “Sekonya” yetişir. İğne yapraklı ağaç ormanları Kanada ve Güneydoğu ABD’nin orta kısımlarında çokça görülür. Doğudaki kıyılar ile iç kısımların en belirgin ağaç türleri kışın yapraklarını döken ağaçlardır. Kuzey Amerika’da bulunan çöllerin bitki örtüsü ise kaktüs, çalı gibi bitkilerdir. Kıtanın iç kesimlerinde ve ovaların büyük bölümünde zirâat ile uğraşılır.
Yeni Rehber Ansiklopedisi 101
AMERİKA
Nüfusu Yüzölçümü
A M E R İ K A
650 milyon En uzun nehri 42 Milyon km2 A concagua(6960 m)En yüksek noktası __ En alçak noktası Ölü Vâdi (denizseviyesinden En büyük gölü — ——— 90 m aşağı). Ortalama yükseklik
Mississippi (6730 km Missuri ile beraber.)
…….. Superior ……………………….625 m
“»»«««-K U B A
&^ JAMAİKA
AMERİKA
Yeni Rehber Ansiklopedisi 103
Amerika’nın Utah eyaletinin güneyinde bulunan Bryce National Park’tan bir görünüş.
Kanada’nın büyük şehirlerinden biri olan Montreal Kuzey Amerikanın
An nnamli tirarût mûrlro7İori aracında uor alır
San Fransisko’da 1280 m uzunluğundaki Golden Gate Köprüsü.
Niyagara Şelâlelerinin genel görünüşü; soldaki daha küçük Amerikan şelâlesi, sağdaki daha büyük Kanada şelâlesi Horseshoe.
İspanyol işgâlcilerden kaçan İnkalar, muhtemelen bu zaptedilmesi imkânsız gibi olan dağ kalesine çekilmişlerdir. Burada kimse onları bulamamıştır.
Güney Amerika’nın Pasifik sahilleri boyunca uzanan And Dağları dünyânın en uzun ve yüksek dağ silsilesidir.
Amerika kıtasını ikiye bölen Panama kanalı, Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusunu birbirine bağlar.
AMERİKA
T * i -*
i
f c £ I t t – O f f i * ‘ • y v rA *« $5 *c ’”■*%’, Ut
f « s £ ‘ İ > “ * * *
/ / > f : – • S
• A > > ? ‘% – * ° y f % ‘
;; $ ‘ ‘ X:S – 1 ı \
. < ©
k j . r – ‘ o
Piri Reis’in 1513’de çizdiği Amerika haritası. Piri Reis’in haritayı yaptığı târihten henüz yirmi beş yıl önce keşf edildiği iddia edilen bu kıtanın, teferruatları ile izâh edilmesi düşündürücü ve bu yerlerin daha önceden bilindiğinin açık işaretleridir. Bütün dünyâda büyük hayranlık uyandıran bu büyük eserde Grönland’dan Florida’ya kadar olan yerler büyük bir doğrulukla çizilmiştir.
İklim ve bitki örtüsünün gösterdiği değişikliğe bağlı olarak çeşitli hayvanlara rastlanır. Batıdaki ormanlarda geyikler, kuzey bölgelerde de kutup ayısı, fok, mors gibi soğuk bölgelerin hayvanları yaşar. Kuzey Amerika’da çok sayıda timsah ve maymun da vardır. Bir zamanlar bilhassa batı ABD’de görülen yaban sığırlarının sayıları son yıllarda azalmaya başlamıştır. Ayrıca balık türleri bol bulunur. Bilhassa som balığı meşhurdur. Dünyânın en büyük ve zehirli yılanları bu kıtada yaşar. Nüfus ve Sosyal Hayat Kuzey Amerika nüfusu Doğu Asya ve Avrupa’da yaşayanlardan azdır. Dünyâ nüfûsunun %
12’sini barındırır. Buna rağmen ABD’nin kuzeybatı ve Kanada’nın güneybatı bölgeleri kilometrekare başına düşen nüfus bakımından dünyâda ön sıraları alırlar. Bundan başka Chicago bölgesi ve Meksika körfezine doğru olan bölgeler de oldukça kalabalıktır. Los Angeles, San Fransisco ve Mexico da Büyük Okyanus kıyısının kalabalık yerleşim yerleridir. Grönland ve Kuzey Kanada’nın içlerinde nüfus çok azdır. Nüfus hızla artmaktadır. Nüfus devamlı hareket hâ- lindedir. Nüfusun bugüne kadar hızla artmasına sebep, yapılan göçlerdir. Göçlerin büyük bir kısmı Avrupa’dan diğer bir kısmı da Afrika’dan ya
Yeni Rehber Ansiklnnedisi 106
pılmıştır. Bugünkü hızlı artışın sebebi ise, ileri hayat şartlarıdır. Dil ve din: ABD’nde İngilizcenin, Amerikan İngilizcesi denilen çeşidi konuşulur. Kanada’da ise geçerli lisan Fransızcadır. Ancak bâzı yerlerde İngilizce de konuşulur. Kuzey Amerika’nın güneyinde ve Meksika’da İspanyolca konuşulurken, Kızılderililer ve Eskimolar aralarında kendi lisanlarını kullanırlar. Din bakımından kıta ekseriyetle Hıristiyan- dır. ABD halkının çoğu protestan, İspanyolca konuşulan yerlerin halkı katoliktir. İslâmiyet ise gittikçe yayılmaktadır. Ekonomi Kuzey Amerika bakır, demir, kömür, petrol, bakımından diğer kıtalardan daha zengindir. Kıta tabiî gaz ve hidroelektrik enerjileri üretiminde dünyâda en önde gelir. Kuzey Amerika’da başlıca kömür yatakları ABD ve Kanada’dadır. Ayrıca zengin petrol, demir, kükürt, nikel ve uranyum yatakları vardır. Dünyânın en önemli uranyum kaynaklarından birisi de Kanada’dadır. Petrol gibi önemli madenler ABD ve Kanada’da; kurşun, çinko ve gümüş yatakları da Meksika’da bulunur. Kanada ayrıca mısır, pamuk, arpa, pirinç üretiminde önde gelir. Et hayvanim bakımından da zengindir. Kıtanın özellikle kuzey kıyılarında ve Büyük Göller bölgesinde yaygın olarak balıkçılık yapılır. Kuzey Amerika’da ulaşım çok ileri olup, hava, demir ve karayolları büyük ölçüde gelişmiştir. Ayrıca dünyânın en modem haberleşme sistemine sâ- hiptir. Her gün 2000 çeşit gazete yayınlanmaktadır.