Güney Amerika

Yaklaşık olarak 17.832.000 kilometrekaredir. Kuzey-güney doğrultusunda 7200 km uzunluğunda, doğu-batı doğrultusunda 5300 km genişliğin- dedir. Kıtada belli başlı dört yüksek bölge vardır.
Güney Amerika’da And Dağları üzerindeki Titicaca Gölü ve BolivyalI bir yerli
AMERİKA
Peru’da And Dağları eteklerinde tipik bir halk pazarı.
Bunlar; And ve Guyena dağları ile, Patagonya ve Brezilya yaylalarıdır. And Dağları, dünyânın en uzun sıra dağlarıdır. Güney Amerika’nın batı kıyılarını tamâmen çevirirken, Bolivya platosu denen yüksek bir bölgeyi meydana getirirler. En yüksek tepe olan Aconcagua, Bolivya sınırları içerisinde ve denizden 6969 m yüksekliktedir. Tepelerinde bir çok göl vardır. Bunların en büyüğü Peru-Bolivya sınırındaki Titicaca gölüdür. Güney Brezilya’daki İgu- assu ve Paraguay’ın güney sınırını çizen Parana Irmakları su debisi fazla olan ırmaklardır. İç bölgelerde bulunan Amazon Irmağı ise, dünyânın sâniyede en fazla su taşıyan ırmağıdır. Amazon bölgesi uzun ve tropik ağaçlarla kaplıdır. Bu bölgenin bir çok yeri de bataklıktır. Güney Amerika göller bakımından fakirdir. Bunların en büyükleri Titicaca ve Poopo gölleridir. Her ikisi de denizden bir hayli yüksektir.
İklimi ve Bitki Örtüsü Güney Amerika’nın yer şekillerinin farklılık göstermesi kıt’ada çeşitli iklim tiplerinin bulunmasına sebep olur. Ekvator tipi, tropikal, ılıman ve soğuk iklim görülür. Amazon bölgesi, kuzeydoğu ve kuzeybatı kıyılarıyla Şili’nin güneybatısı bol yağış alan bölgeleridir. Kıtanın güneydoğu bölgelerinde denizin tesiriyle en soğuk ayda bile sıcaklık sıfır derecenin üstündedir. Kıtanın doğu ve batı kıyılarında Okyanus akıntıları iklimi etkiler. Peru akıntısı kıtanın güneybatı kıyısını soğutur. Amazon havzası, “Selvâ” denilen büyük tropikal ormanlarla örtülüdür. Ormanlar çok geniş bir alana yayılmıştır. Bu ormanlarda kauçuk, ceviz ağaçları ve sert odunlu ağaçlar vardır. Kıta diğer ağaç çeşitleri bakımından da çok zengindir. Patagonya’da bozkır bitkileri, Amazon havzasının güneyindeki ormanlarda da bol mikdârda çam ağacı bulunur. Şili, çam ve yaprakları dökülen ağaçların meydana getirdikleri sık ormanlarla kaplıdır. Güney Amerika’da çok çeşitli hayvan türleri bulunur. Memelilerden, jaguarlar, pumalar, maymun
Yeni Rehber Ansiklopedisi 107
AMERİKA
lar, tapirler ve kan emen yarasalar gibi vahşî hayvanlarla, sürüngenlerden yaygın olarak görülen boa yılanları, zehirli yılanlar ve timsahların çeşitli türleri sayılabilir. Kıta, kuş türleri bakımından da zengindir. Ayrıca bilhassa güney bölgelerde çeşitli gâ- yeler için “Lama” denilen bir hayvan yetiştirilir. Nüfus ve Sosyal Hayat Güney Amerika kıtasının nüfûsu yaklaşık 300 milyonun üzerindedir. Kıtanın kuzeyindeki kıyı bölgelerde küçük topluluklar hâlinde Cariblar ve Aramak yerlileri yaşarlar. Kıtanın yerlileri, an’ane- lerini ve hayat şekillerini devam ettirmektedirler. Güney Amerika nüfûsu zenci ve beyazlardan müteşekkildir. Kıtada fakirlik yaygındır. Dünyâdaki beslenme yetersizliği görülen belli başlı bölgelerden biri de burasıdır. Ekonomi Güney Amerika’nın toplam üretiminin yarısını tek başına Brezilya gerçekleştirir. Onu Arjantin ve Venezuela tâkib eder. Arjantin’de bol mikdarda büyük ve küçük baş hayvan beslenir. Brezilya kahve yetiştirmede dünyânın önde gelen ülkelerindendir. Kıtada liman inşâsı ileridedir. Arjantin deniz yoluyla çok mikdarda tahıl ve et ihraç eder. Venezuela, dünyânın en önemli petrol yataklarından birine sâhiptir. Ayrıca, Arjantin, Brezilya, Ekvador, Peru ve Kolombiya’da petrol yatakları bulunmuştur. Kıtanın en önemli yer altı kaynağı kolombiyumdur. Güney Amerika’da bilhassa kıtanın batı kısmı demiryolu yapımına müsâit değildir. Çok zor şartlar altında demiryolları inşâ edilmiştir. Demiryolları yapımındaki güçlük yüzünden su yollarından büyük ölçüde istifâde edilir. Nakliyâtın büyük bir kısmında uçak kullanılır. Hemen hemen her şehirde hava alanları vardır.
Amerika kıtası bütün zıtlıkları bir arada bulundurur. Kuzey Amerika’da beyazlar lüks içinde yaşayıp, bu lüksün ortaya çıkardığı psikolojik rahatsızlıklarla ruhsal bunalımlar geçirirken, Güney Amerika’da her türlü imkandan yoksun kitleler sefalet içinde yaşamaya çalışmaktalar. Tabii ki bu durumdan en çok etkilenen de çocuklar oluyor.
Orta Amerika Amerika kıt’asının iki yarısını birbirine bağlayan dar bölge. Yüzölçümü 600.000 kilometrekaredir. Fizikî Yapı Orta Amerika’nın güneybatısı dağlıktır. Dağlar kuzeydoğuya gittikçe alçalır. Kıt’anın güneybatı kıyıları ovalık olmakla birlikte, bunlar dağlar ile deniz arasında dar bir şerit hâlinde bulunurlar. Panama Kanalı Orta Amerika’nın en dar yerinde- dir. Bu kanal, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlar. Orta Amerika dağlarının en bâriz özelliği, jeolojik bakımından yeni meydana gelmiş olmasıdır. Volkanik bir bölge olan Orta Amerika’da 250 kadar yanardağ vardır. Kıtada sık sık deprem olur. Bölgedeki bütün önemli şehirler hemen hemen deprem kuşağı üstünde bulunurlar. Örfe Amerika’da dağların yamaçları denize doğru uzandığından akarsular sâdece kıyı ovalarını sular ve en kısa yoldan denize dökülür. Bundan dolayı bölgede mühim denebilecek akarsu yoktur. Bölgenin başlıca gölleri: Nikaragua sınırları içerisinde batıda bulunan Managua ve Nikaragua gölleridir. İklimi ve Bitki Örtüsü Orta Amerika’da tropikal iklim görülür. Rüzgârlar bölgede devamlı tesirlidir. Bu yüzden kıyı bölgelerinde ılıman iklim hâkimdir. Bölgedeki vâ- dilerde de ılıman iklim görülürken, yüksek bölgelerin iklimi soğuktur. Orta Amerika’da iklime bağlı olarak bilhassa tropikal ürünler yetişir. Kahve ve muz bölgenin başlıca ürünleridir. Karayib Denizine doğru olan kısımlar balta girmemiş sık ormanlarla örtülüdür. Bu ormanlarda bol miktarda kauçuk, maun, sedir ve palmiye ağaçlan vardır. Orta Amerika’nın en çok rastlanan hayvanları maymun ve papağandır. Bölgenin kuzey kısımlarında yabânî olan kurt, geyik, tavşan, sincap gibi hayvanlara rastlanır. Ekonomi Orta Amerika, Kuzey Amerika gibi mâden bakımından çok zengindir. Bölgenin bir çok yerinde bol mikdârda altın, gümüş, bakır, kalay, kurşun, demir, çinko ve kömür çıkarılır. Orta Amerika’nın ekonomisi büyük ölçüde tanm ve hayvancılığa dayanır. Bölgede elde edilen çiklet hammaddesi ve şeker ihrâcı sâyesinde gelir sağlanır. Hindistan cevizi yetiştirilmesi ve arıcılık ileri metotlarla yapılır. Ayrıca çok mikdârda muz yetiştirilir. Orta Amerika’nın çoğu yerlerinde sığır beslenir. Bölgenin iç ulaşımı yetersizdir. Bunda bölgenin yüksek ve engebeli olmasının büyük rolü vardır. Taşımacılık daha ziyâde hayvanlarla, dış ticâret ise denizyolu ile yapılır.