İŞÇİ-İŞVEREN ANLAŞMAZLIKLARINDA ÇÖZÜM YOLLARI

A) Anlaşmazlığı Önleyici Tedbirler:Çözüm olayı bir anlaşmazlığın peşinden gelir, anlaşmazlıkbulunmayan yerde dâva ve çözüm de söz konusu olmaz. Heranlaşmazlık toplum bünyesinde ateşin yükselmesi, âhenk ve disiplinin,küçük veya büyük ölçüde bozulması demektir. İslâmbirlik ve beraberliğe önem verdiği, müslümanlan birbirine kenetlenmişbir bütün, bir kardeşler toplumu olarak görmek istediğiiçin önceden tedbir almayı tercih etmiş, anlaşmazlığa götürenyollan mümkün olduğu ölçüde tıkamıştır. İslâm hukukundaakit ve tasarruflarda «cehâlet» ve «ğarar»; yani akdinunsur ve şartlarında mevcut bilinmezlik, belirsizlik ve rizikohukuki tasarrufun sakat doğmasına, yahut butlân ile malûlbulunmasına sebep olmaktadır; çünkü bilinmezlik ve riziko tarafların,sonuca bilerek razı olmalarını önlemekte, beklenmeyen sonuçlar ise çoğu kez anlaşmazlıklar doğurmaktadır. İşçi-işverenarasındaki anlaşma da bir akittir, bu akitte islâmhukukunun, anlaşmazlığa meydan vermemek için ileri sürdüğüşart ve vasıflar aranacaktır. Ancak anlaşmazlığın tek sebebiakdin kuruluşundaki bilinmezlik ve sakatlıklar değildir;genellikle şartlarına uygun olarak kurulmuş bir akdin gerek leri yerine getirilmediği, emanete riâyet edilmediği ve haklarverilmediği için taraflar anlaşmazlığa düşmekte, bu da birliğe,karşılıklı sevgiye ve kardeşlik duygusuna zarar vermektedir.islâmda hukuk, ahlak ve din bir bütün teşkil etmekte, işlerlikve karşılıklı tesir bakımından birbirinden ayırılamaz telakkiedilmektedir. Müslümanlar, ister işveren olsun, ister işçiolsun, bir Allah’ın kulu, birbirine kardeş, birbirine emanet,görülen ve görülmeyen her davranışlarından, dünyada ve âhirettesorumlu olduklarını bilmekte, davranışlarını bu şuur içindeyürütmektedirler. Ayrıca devlet ve toplum da, ilişkilerin budüzen ve atmosfer içinde yürümesini sağlamak ve kontrol etmekleyükümlü bulunmaktadır. Buradan hareketle anlaşmazlıklarıönleyen tedbirleri hukuki, manevî ve idâri olmak üzereüç kategoride ele almak mümkün görülmektedir.1. Hukuki tedbirler:Akdin kuruluşunda öngörülen ve ileride çıkması muhtemelanlaşmazlıkları önlemeye yönelik bulunan tedbirlerdenyukarıda söz edilmişti. Burada onlara bir tedbiri daha eklemekmümkündür: «çaresizin yaptığı akitle ilgili hukuki tedbir». İslâmhukuku taraflardan birinin bilgisizliği, ihtiyacı, akıl zayıflığı,hiffeti, irade za’fı gibi zayıflıklarından istifade edilerekyapılan gabinli işlemleri kabil-i fesih saymaktadır (H. Karaman,Mukayeseli İslam Hukuku, C. II, s. 137). İslâmda devlet,vatandaşlarını, çaresiz kaldığı için emeğini ucuza satacak halegetirmemekle yükümlüdür. Devlet bu görevini yerine getirmemiş,yahut getirememiş bulunur ve işçi açlık, açıklık yüzündenücrette haksızlığa uğramış bulunursa yaptığı akit bağlayıcıolmamakta, böylece hukuki bir müeyyide getirilmiş bulunmaktadır.2. Manevi tedbirler:İslâm toplum, hukuk ve ekonomi düzeni, iman etmiş, hayatıile imanı arasında bağ kurmuş fertlerin oluşturduğu birtoplumun düzenidir. Müslümanların hem sevdikleri, hem korktukları,her şeyleri ile O’na ait olduklarına inandıkları Allah veO’nun elçisi, işçi-işveren ilişkilerini de içine almak üzere şugerçekleri ortaya koymakta ve buna göre davranılmasmı istemektedirler:«İman edip iyi davranışlarda bulunanlara gelince Allah onlarınmükâfatlarını (amellerinin karşılığını) eksiksiz olarak verecektir;Allah zâlimleri (haksızlık edenleri) sevmez» (Âlü-İmrân:3/57).«Ölçü ve tartıyı tam yapın, insanlara vereceğiniz şeyleri ek sik vermeyin, düzelttikten sonra yeryüzünde bozgunculuk etmeyin…»(A’râf: 7/85).«Üç nevi kimse, kıyamet gününde karşılarında davacı olarakbeni bulacaklardır: 1. Benim namıma verip haksızlık eden,2. Hür bir insanı satıp parasını yiyen, 3. Bir işçi tutup çalıştırdıktansonra ücretini vermeyen.» (Kutsi hadîs, Buhârî)«Kimin elinin altında bir kardeşi (din kardeşi işçi vb.) bulunuyorsaona yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin, kaldıramayacaklarıişleri yüklemesin, yüklerse kendilerine yardımetsin.» (Buhârî).«işçi, işverenin malının çobanıdır (emanetçisidir) ve bundansorumludur.» (Buhârî).Bu etkili telkinleri alabildiğine çoğaltmak mümkündür.Bunların etkisi altında yaşayan işveren ve işçi haksızlık yapmayacağına,işi ve işçiyi emânet bileceğine, emanete hıyanetedenlerin Allah’ın hasmı olduğuna inanacağına göre anlaşmazlıksebeplerinin büyük bir kısmı kendiliğinden ortadan kalkacakve sendikalar, hakemler, hâkimler haksızlık ve anlaşmazlıklarlameşgul olmaktan büyük ölçüde kurtulacaklardır.