PERSEPOLİS,

Ahemeniler’ın krallık ikametgâhı Parsa’nın yunanca adı (Şi- raz’ın 60 km. K.-D.’şunda). Büyük Keyhüs- rev’in ardılı Dara I, İ.Ö. 513’te Persepolis’in
planını tasarladı ve kuruluş çalışmalarını başlattı. Bu çalışmalar ölümünden sonra Kserkses I ve Artakserses I tarafından sürdürüldü. İ.Ö. 330’da Büyük İskender’in İran yaylasını istilası sırasında yapıların hepsi yandı. Daha sonra sit boş kaldı. 1931’den itibaren burada bilimsel kazılar yapılmaya başlandı. Binalar – kabul salonları, saraylar, idari binalar, büyük giriş kapıları – kısmen yapay, kısmen dağa oyulmuş bir set üstünde yükseliyordu. İ.Ö. 520-515 yılları arasında inşa edilmiş bu sete Kserkses kapısına çıkan çift devirli büyük bir merdivenle ulaşılıyordu. Sağlam kalan Kserkses kapısının ötesinde büyük kabul salonları (Dara’nın apadana’sı, Yüz Sütunlu salon) ve saraylar (Dara’nın, Kserkses’in) bulunuyordu. Setin geri kalanında idare binaları yer alıyordu. Bütün bu yapılarda aynı mimari birim kullanılmıştı. Bu birim, Key- hüsrev tarafından Pasargad’da inşa ettirilen yapılarda kullanılan ve kökenini I. bin- yıl başında Kuzey-batı İran’da aramak gereken hypostyloslardı (tavanı sütunlar tarafından taşınan salonlar). Yapısal öğeler taştandı (kapıların ve pencerelerin dikme ve kirişleri, merdivenler, sütunlar, üstüne önemli yapıların inşa edildiği setler), ama genelde bugüne ulaşmamış olan duvarların geri kalan kısmı, pişmemiş tuğladandı. Mimari öğelerin birçoğu Anadolu’dan gelmişse de (silme, sütun başlıklarının bezeme kıvrımları), bir kısmı da Mısır’dan (mısır silme oluğuyla süslü kapı kirişleri) ya da Mezopotamya’dan (koruyucu ejderler) alınmıştır. Aynı seçmecilik, kapı dikmelerini, merdiven paravanlarını süsleyen oymalarda da görülür. Bu yüzeyler mitolojik sahneleri, sungu taşıyanlar topluluğunu ya da muhafız askerleri ve kralı temsil eden birçok ince kabartmayla süslenmiştir. Bu mimari ve süsleme anlayışı ve uygulaması, belli bir siyasal amacı yansıtır. Bütün bu alıntılar, mimari ve bezek aracılığıyla, bazı ahemeni prensleri tarafından arzulanan şeyi, yani doğu dünyasının değişik bölgelerinin kaynaşmasını simgeler