KAS LİFİ TİPLERİ
XIX. yy’da, Louis Antoine Ranvier, kas dokusunun kırmızı ve beyaz lifler içerdiğini gözlemlemiştir. Bununla beraber, kas liflerinin daha ayrıntılı olarak tanımlanabilmesi için histoenzimolo-jik yöntemlerin geliştirilmesi gerekmiştir. Kas liflerinin morfolojik özellikleri, yükseltgenme tepkimelerine katılan enzimlerin etkinliğiyle ilişkilidir; buna göre, solunum etkinliği yüksek (I tipi), zayıf (IIB tipi) ve orta derecede (IIA tipi) olan kas lifleri vardır.
I tipi kas lifleri. Yüksek bir yükseltgenme metabolizmasına sahip olan kırmızı liflerde kasılma yavaştır. Mitokondrice zengin olan bu liflerde enerji metabolizması esas olarak aerop yoldan gerçekleştirilir. Hafif kasılmalar gerçekleştiren bu lifler yorulmaya karşı dayanıklıdır ve uzun süreli kas etkinliklerinde rol oynar.
IIB tipi kas lifleri. Düşük bir yükseltgenme metabolizmasına sahip olan beyaz liflerde kasılma hızlıdır. Az miktarda mito-kondri içeren, buna karşılık, glikojence zengin olan bu liflerde enerji metabolizması daha çok anaerop yoldan gerçekleştirilir. Kuvvedi kasılmalar gerçekleştiren bu lifler yorulmaya karşı dayanıksızdır ve kısa süreli ancak güç gerektiren kas etkinliklerinde görev alır.
IIA tipi kas lifleri. Yapısal olarak diğer iki tip kas lifinin arasında yer alan bu liflerde her iki metabolizma yolu da kullanılır. Bu lifler uzun süren ve güç gerektiren kas etkinliklerinde rol oynar.
KASIN ÇALIŞMASI
Kas liflerine motonöron adı verilen özel sinir lifleri ulaşır. Kasın içine girdikten sonra dallara ayrılan motonöronlar, aynı tipten çok sayıda kas lifine bağlanır (göz kaslarında beş olan bu sayı, şakak kasında bine ulaşır). Motonöron ve ulaştığı kas liflerinin tümüne birden «motor ünite» (hareket birimi) adı verilir. Kaslar çok sayıda motor üniteden meydana gelmiştir. Aynı motor üniteye dahil olan lifler eşzamanlı olarak kasılır. Buna karşılık, kas kasılması pek çok motor ünitenin kasılmasından ileri gelir. Kasılma işlevine katılan liflerin tipi ve sayısı gerçekleştirilen hareketin niteliğine göre değişir. Motor üniteler, kasın düzenli ve tam olarak (titremeden) kasılabilmesini sağlamak için aynı anda etkinlik göstermeyip art arda kasılırlar.
Kas yırtılmasını önleyen mekanizmalar
Liflerin kasılması kas düzeyinde önemli bir mekanik etkinlikle kendini gösterir. Etkinlik ya kasın boyunun değişmesi (kısalması veya uzaması) ya da boy değişikliği olmadan gerilimin (to-nus) artması şeklinde ortaya çıkar. Esneme yeteneğinin eşiği aşıldığı zaman, kas bir karşı etki sistemi (negatif feed-back sistemi) sayesinde otomatik olarak harekete uyum sağlar ve böylece kopmaktan kurtulur. Kasların boyundaki veya gerginliğindeki değişiklikler duyumsal alıcılar aracılığıyla sinir sistemine iletilir. İç algılama adı verilen bu mekanizma, ilk olarak yüzyılımızın başında Charles Scott Sherrington tarafından tanımlanmıştır. Kasın boyu ve gerginliğindeki değişimleri denedeyen duysal alıcılara da iç duyum alıcısı adı verilmektedir.
Kas iğcikleri. Kasın orta bölümünde yer alan sinir-kas iğcik-leri 1 cm uzunluğunda küçük yapılardır. Duyumsal sinir lifleriyle bağlantılı olan bu yapılar bir yay gibi işlev görerek kasın boyundaki değişikliklerle ilgili bilgileri sinir sistemine iletirler.
HAREKET VE KAS KASILMASI
iiçbaşlı kas gevşı ikıbaşlı kas kasılmış durumda
jkibaşlı kas gevşek: iiçbaşlı kas kasılmış durumda
HAREKETLİ KAS LİFİ
A aktin
Uw*
400 nm
# # ♦
Kas uzadığı zaman, duyumsal lifler, kasılan kasla motonöronu uyarır ve uzamaya karşıt olan kas kasılı: tik refleks). Hekim, bir kas hareketinin genişliğini c-çekiçle o kasın kirişine vurduğunda oluşan refleksin ması bu olaya dayanır. Kasın bağlı bulunduğu kiriş:: vurulduğunda çekilen kas, bu uzamaya refleks olara.-cevap verir.
Golgi aygıtı. Kasın her iki ucundaki kirişlerde yer i kiriş organları, kasın gerilmesiyle ilgili değişiklikleri ak cılardır. Duyumsal liflerle bağlantılı olan bu alıcılar, ka nin değişmesiyle uyarıldıkları zaman, ters miyotafc kasa kumanda eden motonöron üzerinde tutuklayıcı s rirler. Tutukluk sonucunda kasın kasılma gücü azalır.
Kasların çalışması
Vücudun belirli bir konumda tutulabilmesi veya çe hareketleri, birçok kasın birbirleriyle ilişkili olarak kas nucunda gerçekleşir. Kaslar uzayıp kısalarak eklemler de bir kaldıraç sistemi gibi işlev görür. Bir kas kasıldığı kasın yaptığı harekete karşıt hareket eden kas mutla eklem üzerinde bükücü etki gösteren bir kas kasıla: aynı eklem üzerinde açma etkisi gösteren kas gevşs Belirli bir hareketin yapılması için birlikte çalışan ka; nist», birbirine zıt etki gösteren kaslara «antagonist» de
Isınma. Sıcakkanlı hayvanların ısı düzenlemesinde ması da rol oynar. Dinlenme halinde bile, kalsiyumun mik retikulumların sarnıçlarında toplanması sırasınc çıkar. Soğuk havalarda titreme şeklinde açığa çıkan ka lan vücudun ısınmasını sağlar. Isı üretimi kasılgan p: mekanik etkinliğinin bir sonucudur. Kas etkinliği ba; üretilen ısı dokuların akışkanlığını artırarak yarar sağ ce, kirişlerin esnekliği artar ve uzama, kopma veya «;
152
