Kenetleme Elemanı Çeşitleri ‘
Kenetleme elemanları grubuna, iş parçasını doğrudan doğruya kavramak için kullanı-ı mekan izm al arlar, çok daha karmaşık kenetleme düzenlerindeki ara bağlantılar girer.
Üniversal kenetleme elemanlarının en basiti vidalı kenetlerdir. Bunlar vidanın ucuna deştirilmiş bir anahtar veya volan yardımı ile çalışırlar.
Rotül tipi pabuçlar (Şekil 61-a) (oynak pabuçlar) vidalı kenetlerin uçlarına monte ilerek iş parçasının kaymasını ve yüzeyinin zedelenmesini önlemek amacıyla kullanıhr-r. Bunlar aynı zamanda iş parçası yiizeyinüı vida eksenine tam dik olmaması hallerinde netleme sırasında vidanın eğilmesini de önlerler.
Vidalı kenetler, manivela veya kamalarla birleştirildiklerinde kombinezon kenetleri pe adlandınlıriar. Şekil 61—b de vidalı başka bir kenetleme aleti gösterilmiştir.(boyun-ıiuk diye bilinir).
Kenetleme elemanları geriye kayabilecek veya döndürülerek- yana çekebilecek şekil-dizayn edilmeiidirier; böylece iş parçalan kahp veya bağlama aparatı içerisine daha ko-rlıkla yerleştirilebilirler.
(Şekil 62) de çabuk-hareket kenetleri için çeşitti dizyanlar verilmiştir. En basitleri bir rondel&sı veya üzerine yank açılmış menteşeli bağlama bileziği knBantfarok yapılanlan-
(Şekil 62—a) da gösterilen süngü tipi kenet düzeni küçük kenetleme kuvvetleri için kul-uiir. Bu aletlerin her ikin de kenetleme elemanının iş parçasmdan oldukça fazla geri çe-mesine olanak verirler; sapın küçük bir açısal dönüşü ile kenetleme sağlanmış olur. Sa-an stoplu bir kenet örneği (Şekil 62-$) de gösterilmiştir. 2 nolu somun kendine bağlı
Şekil—69. Diyafrâmlı ayna Şekil—70. Kremayer—dişli hareketli kenet
Bir bilyalı kilit (Şekil 71—a); kremayer dişlisinin mili 2 üzerindeki yassılaştırılmış kısma oturtulan bilya i için üzerinde bir yarık bulunduran hareket koranı 3 ile bu bilyadan meydana gelir. Hareket manşonu, kenetleme sistemini çalıştıran kol ile bağlantılıdır. Kol ok yönünde çevrildiğinde bu dönüş dişli miline bilya i* tarafından iletilir. Dişli mili 2 aksi yönde dönmeye zorlandığında, bilyayı I gövdenin 4 delik yüzeyi ile milin 2 yassı yüzeyi arasında akıştım. Böylece sistem kilitlenmiş olur.
Şekil 71—b de torkun (burulma momenti) dişli miline doğrudan iletilmesi esasına göre çalışan bir bilyalı kilit gösterilmektedir. Çalıştırma kolunun dönüşü, hareket elemanı 2 tarafından doğrudan doğruya dişli miline 6 iletilir. Zayıf bir yay 5 tarafından hareket ettirilen pim 4 bilyayı 3 şaft 6 üzerindeki yassı kısımla kovan j delik yüzeyi arasında sıkıştırılmış olarak tutar. Bu ¿sıkıştırma bilyanın 3 değme noktalarında boşlu klan önlediği için hareket kolu serbest bırakıldığı anda bilya kilitlenir. Eğer kol zıt yönde çevrilirse hareket elemanı 2 sıkışmış bilyayı çözer ve onunla dişli milini saat yönünde döndürür. Bilyanın sürtünmesi çok azdır ve kenetleme aletinin randımanı yaklaşık olarak % 100 $ir.
Konik kilit (Şekil 71—c); dişli mili 2, iki adet konik eleman 1,3 ve çalıştırma kolun 4 dan meydana gelmiştir. Milin orta kısmına işlenmiş olan helis dişlisi, yine dişleri eğindi açılmış kremayere 5 oturmuştur. Çoğunlukla “piston” diye de adlandırılan bu kremayer kenetleme mekanizmasına bağlıdır. Kol aşağı doğru itilince (Şekilde üstten görünüş veril* miştir) piston 5 iş parçasını kenetler. Hareket kolu üzerine daha fazla basınç yapılınca helis dişli ve kremayerin eğimli dişleri nedeniyle karşı basınç yaratılır ve konik elemanlardan biri yuvaya oturtıdur. Böylece kilitleme gerçekleşir. Kitttleme, kolun aşağı hareketinde olduğu gibi yukan hareketinde de olabilir. Eğer dişlinin helis açısı ve kremayer dişlerinin eğimi 45° ise dişli mili üzerindeki eksenel kuvvet (kenetleme sistemini kilitleyen kuvvet) kenetleme kuvvetine eşittir (sürtünme dikkate alınmamıştır).
Bir eksantrik kilit (Şekil 71~d) üzerine kama yardımıyla bir eksantrik kovan 3 yerleştirilmiş olan hür dişli milinden 2 meydana gelmektedir. Dişli mili, çalışma koluna bağlı (eksantrik delikli) ve gövdedeki 4 delik yuva içeririnde hareket eden kovan i tarafından döndürülür. i ve 3 kovardannm her ikisinin de eksenleri dışyüzeylerine göre aynı e miktarında eksantriktir. İş parçasını kenetlerken tork l kovanından bir yay atacılığıyla 3 kovanına ve , dişli miline iletilir. İş parçası kenetlenince dişli mili 2 ve kovanın 3 dönüşleri durur, kola
1
*Âu tip kilitlerde genellikle 120° açısal andıklarla yerleştirilmiş üçer adet bilya vardır.
dtfaa fazla hawlniMiyla yay akıştmiır, bu da i notu kovam akıttırarak kenetleme aletini Mattır. Kilidi açmak için kol ve kovan 1 te» yönde döndiirlöerek tork doğrudan doruya fime 0 vedişü miline 2 iletilir.
Kombine kenetleme aletleri, çeşitli tiplerde bacit kenetleme elemanlarının birleştiril-
✓ meleriyle meydana gelirler. Bunlar; kenetleme kuvvetini arttırmak, kenetleme elemanının kureunu arttırmak, toplam büyüklüğü azaltmak veya operasyonu daha rahathale getirmek iç» kullanılırlar. Basa kombine kenetten» ‘ aletleri, iş parçamın birkaç noktaundan aynı <M»da jtaaettenmerine olanak verirler. Kombine kenetleme aletlerinin bdâl birkaç tipi Şekli
– ijı ^ yiıteıfl iniş tir ■
Kentete» çan krank ve vida kombinasyonu (Şekil 72-a),iş parçalım aynı anda İki ooktasatdan kenefler, kenetleme kuvvetinin desenli bir şekilde istenilen değere yükseltil» mettee olanak verir.
Düzlem wlmımı yapan bir kenet (Şekil 72—b) bir vida ve boyunduruk keneti kombi* naiyooudur. Kene tin 2 kenetleme ve açılma urasnda etrafında salınım yaptığı ekten, knjt-tktel rendelenin i ekseni ile çakışır. Böylece toplamaya bükme kuvvetinin gelmesi önlenir. Kamla çalışan boyunduruk keneti< Şekil 72-c) çabuk kenetleme kombinasyonu için iyi bit örnektir. Boyunduruk kene tinde kollann boylan arastada değişten; bir oran vana ke* netteme kuvvetini arttırmak veya kenetleme elemanının kununu arttırmak, oUnakmdg. §ekU 72-d de gösterilen alet stlindirik iş parçalarının, V yataklarmda menteşeli kenetle ke«HMM«meleri için kullanıl». Çabuk hareket k^nMne keneti (menteşeli kenet ve ektanteik Pmp İ^ekU 72-«) iş parçata» yanal ve aşağı doğru bmnç yaparak o&u bağlama aparata* bm yerleştirme «Jemanlanna karşı sıkıca battım. Bu Şekfl 72-f de gösterilen vida hareket* fi menteşeli kenet yardımıyla daha verimli Ut getirilebilir. ■’
Şefcıi—72. Kombine kenetleme afetleri
Şekil 72—g, h, 1, de gösterilen mafcallı kol kenetleri, bir kolun çevrilmesiyle çatışan çabuk hareket kenetlerine örnek olarak gösterilirler. Bu tip kenetlerin kilitli kalmasını sağlamak için kol ötli noktadan geçip 2 nolu stopa dayanıncaya kadar döndürülür. Kenetleme kuvveti sistemin deformasyon miktarına ve rijitliğine bağlıdır. Istenilendeformasy on miktarı i ndu basınç vidasını ayarlayarak elde edilebilir. B ölçüsü üzerindeki geniş tolerans nedeniyle, (Şekil 72—g) verilen iş parçası yığınındaki bütün parçaların sabit bir kenetleme kuvveti ile kenetlenmeleri olanaksızdır.
Şekil—73. Çok parça bağlama aparatlarında kullanılan kenetleme olanaklan Kom-bine kenetleme aletleri ya el He veya bir güç kaynajjı ile (hidrolik, poömatik v.b.)hareket , ettirilirler.
* – , – • – ‘ / Çok sayıda iş parçası alan kalıp vebağlama aparatları için kullanılan kenetleme meka-nizmalan, bütUn iş parçalama aynı şekil, üzerine bilezikler veya göbekleri delik disklerin geçirildği bir malafadır. Birbirlerine algılarından dayanan ve en uçtaki tek somunla sıkıştınlan iş parçalan kenetlenme kuvvetini birbirlerine fletirier ve böytece dışyüzleri işlenebilir. ŞekO 73-a da farklı bir esasa göre çalışan bir alet (kenetleme lcuvYetini paralel olarak dağıtan) görülmektedir.
Eğer işlenmiş ve temel yüzeylerin bir hizaya getirilmeleri ve iş parçasının deforme olmasının önlenmesi isteniyorsa esnek kenetleme aletleri kullanmak gerekir. Bu aletlerde, kenetleme kuvveti bütün iş parçalarına bir dolgu maddesi veya ara elemanlar: yardımıyla eşit olarak dağıtılır.
Yay ve bilyalann yanında bu ara elamanlar, ya lastik veya hidroplastik malzemeler olabilirler.
Şekil 73—b de gösterilen ve kenetleme kuvvetinin eşit dağılımı esasına göre yapılan bağlama aparatında böyle bir hidroplastik malzeme* kullanılmaktadır. Şekil 73—c de ilginç bir kenetleme aleti gösterilmiştir. Bu kenetleme kuvvetinin sıralı Setimi ve paralel dağılımı esasına göre çalışır.
Devamlı çahşan takım tezgahlarında (tambur tipi torna tezgahlan) çok istasyondu çok mandrenli matkap tezgahlan gibi) indeks veya besleme hareketi durdurulmaksam iş parçalan süıekU olarak yüklenir ve boşaltılırlar.
(a) (b)
Şekil—74. Sürekli çalışan kenetleme aletleri
üretimin mekanizasyonunda, indeks veya besleme mekanizmalan taralından hareket ettirilen otomatik kenetleme aletlerinin kullanılmalan içok yararlıdır. Şekil 74—a da iş parçalarının ahularını işlemekte olan bir • tambur tipi frezedeiş parçalarını 2 tutmak için kullanılan esnek sonsuz bir kenetleme elamın 1 (çelik halat veya zindr) düzeni gösterilmektedir» –
Piston dökümlerinin, çok istasyon, çok mandrenli yatay matkap tezgahında delinmeleri için kullanılan kenetleme aletinin esas Şekil 74 de gösterilmektedir.
Her iki alet içiiı de operatör sadece iş parçasını yükler bundan sonraki kenetleme, kenet açma ve boşaltma otomatik olarak yapılır.
* Hidroplastik malzeme CM. % 78 yumuşatıcı (plastik yaptcı) (dibutylphtalate) % 20 PVC reçinesi (polyvinyl chloride), % 2 «tabileştirici (caictum stearate) dan meydana gelmiştir. Bu bileşiğin akışkanlığı oldukça düşük tür ve 60°C aralarında kullanılır. Ergime noktası 130° ^ 140°C katılaşma noktası 120°C dır.
