A Ğ LEBtLER

Tunus’ta İbrâhim bin Ağleb tarafından kurulan devlet. Abbâsî halîfesi Hârûn-ür- Reşîd, 800 senesinde emirlerinden İbrâhim bin Ağleb’i, isyânların hiç eksik olmadığı Kuzey Afrika’ya vâli tâyin etti. İbrâhim bin Ağleb, vâli olun
Yeni Rehber Ansiklopedisi 227
Ağlebîler döneminde Tunus’un Suse Şehrinde yaptırılmış olan Büyük Câminin kuzeydoğu köşesi.
ca, bölgedeki isyânları bastırarak duruma hâkim oldu. Bundan sonra içişlerinde müstakil bir devlet başkam, dış işlerinde ise halîfeye bağlı hareket ederek Ağlebîler Devletini kurdu 801 (H. 185). İbrâhim bin Ağleb’in ilk yılları İdris bin İdris ve komutanlarından İmrân bin Mahled’in isyân- larını bastırmakla geçti. İmrân karşısında zor du
ruma düştü ise de halîfeden gelen yardımlar ile savaşı kazanmaya muvaffak oldu. Böylece Tunus’ta fitne ve karışıklık sona erdi. Halk güven içinde yaşamaya başladı. Bu durum 812 senesinde İbrâhim bin Ağleb’in vefâtına kadar devâm etti.
İbrâhim bin Ağleb, fıkıh âlimi, edîb, hitâbeti kuvvetli, ihtiyâtlı, harp tekniklerini çok iyi bilen, halkına şefkatli, sözüne sâdık ve âdil bir zâttı. Tunus, onun devrinde en râhat günlerini yaşadı. İbrâhim bin Ağleb’in vefâtından sonra iç karışıklıklar, isyânlar ve sık sık iktidâr değişiklikleri oldu. Bu ayaklanmalar Ağlebîler Devleti’ni yıkılma durumuna getirdi. 828 senesinde iç karışıklık ve ayaklanmalar sona erdi. Bu sırada Ağle- bîlerin başında Ziyâdetullah bulunuyordu. Ziyâdetullah döneminde SicilyalI komutan Euphemius’un tavsiyeleri ile bu ülkeye karşı cihâd hareketi başlatıldı. Ziyâdetullah, yüz gemiden meydana gelen donanmasını sâhil şehirlerinin zabtına me’mûr ederken, karadan da büyük kuvvetleri savaşa soktu. Hıristiyanlara üst üste darbeler indiren Müslümanlar, birçok kale ve şehri ele geçirdiler. Ziyâdetullah’m ölümünden sonra başa geçen hükümdârlar devresinde zaman zaman iç isyânlar ortaya çıktı ise de, bunlar devletin birlik ve bütünlüğünü sarsacak kuvvette değildi. Ayrıca tahta geçen Ebû Ikal, Melik Muhammed, Ahmed, İkinci Ziyâdetullah, İkinci Ebû Ikal ve Abdullah Ebü’l- Abbâs gibi hükümdârlann son derece iyi huylu, güzel ahlâklı, cömert, âdil ve şefkatli olmaları halkın kendilerine sıkı sıkıya bağlanmalarını sağlamıştır.
Ağlebîler devrinde Tunus’un Kayravan Şehrinde yaptırılan Ulu Câminin avlusu .
Melik Üçüncü Ziyâdetullah döneminde ise, şiî Fâtimîlerin propagandaları neticesinde ülkede parçalanmalar baş gösterdi. Fâtimîlerin tarafını tutan Ebû Abdullah eş-Şiî, Ağlebî devlet adamlarının pek çoğunu kendi tarafına çekti. Böylece pekçok şehire sâhib oldu. Daha sonra Fâtimî Devletinin de sıkıştırması üzerine durumunu tehlikede gören üçüncü Ziyâdetullah’ın tahtını bırakıp Mısır’a kaçması ile bir asır süren Ağlebî Hânedânı saltanatı sona erdi (904). Topraklan Fâtimîlerin eline geçti.