Hindistan’da yetişen
hadîs âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Şah Ab-,
dülazîz bin Ahmed bin Abdurrahîm Gulâm Hakîmi
Fârûkî Dehlevî el-Ömerî’dir.Babası meşhûr âlim
Şah Veliyullah-ı Dehlevî’dir. 1746 (H. 1159)da
Delhi’de doğdu. 1824 (H. 1239)te orada vefât etti.
İngiliz idâresine karşı hürriyet meş’alesini ilk yakan
kimselerden olduğu için, “Sirâc-ül-Hind” lakabıyla
da tanınır.
Babasından ve zamânının diğer âlimlerinden
ilim öğrendi. Hadis, tefsir, fıkıh, usûl, akâid, kelâm,
mantık, matematik, geometri, astronomi, târih ve
coğrafya gibi aklî ve naklî ilimlerde yüksek dereceye
ulaşarak herkesin dikkatini çekti. Babasının
vefâtından sonra onun yerine ders vermeye ve talebe
okutmaya başladı. Abdullah-ı Dehlevî’nin en
büyük talebesi, maddî ve mânevî ilimler hazînesi
Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî de, Abdülazîz-i Dehlevî’den
hadîs ilimlerinde icâzet (diploma) aldı. Talebe
yetiştirdi ve elliye yakın eser yazdı. İngiliz
idâresine karşı direnmelerde büyük rol oynadı.
Müslümanların düştüğü kötü ve zor durumların
sebebinin, onların Kur’ân-ı kerîmden ve Peygamber
efendimizin sünnetinden ayrılmaları olduğunu
anlattı.
Eserleri:
Abdülazîz-i Dehlevî hazretlerinin yazmış olduğu
eserlerinin en kıymetlisi 1) Tuhfe-i İsnâ
Aşeriyye’dir. Farsça olan bu kitapta râfızî îtikâdında
olan kimselerin bozuk yolda olduklarını vesikalarla
isbât etmiştir. Bu eser ilk olarak 1849’da
Delhi’de, 1988’de İstanbul’da İhlâs Vakfı tarafından
basılmıştır. Hindistan’da Muhammed bin Muhyiddîn
Eslemî tarafından Arapçaya tercüme edildi.
Bu tercümeyi Irak âlimlerinden Muhammed bin
Ali Süveydî ve Seyyid Mahmûd Şükrü Âlûsî
kısaltmışlardır. Âlûsî’ninki Muhtasar-ı Tuhfe-i
İsnâ Aşeriyye adıyla 1976 yılında İhlâs Vakfı tarafından
İstanbul’da basılmıştır.
Abdülazîz-i Dehlevî’nin diğer eserlerinden
bâzıları ise; 2) Tefsîr-i Azîzî, 3) Bustânü’l Muhaddisîn,
4) Ucâie-i Nâfia, 5) Sırr-üş-Şehâdeteyn,
6) Azîzü’l-İktibâs fi fedâil-i Ahyârî’n-Nâs,
7) Mîzân-ül-Akâid, 8) Fetâvâ-i Azîz’dir