ACIBAKLA (Lupinus)

Alm. Lupine (f.), Fr. Lupin (m.), İng. Lupine, Familyası: Baklagiller (Leguminosae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Akdeniz bölgesi, Bursa, Antalya ve Konya çevreleridir. 10-100 cm yüksekliğinde, sık tüylü, bir senelik bitkiler. Yapraklar el şeklinde parçalı, uzun saplı, 5-9 yaprakçıklıdır. Çiçekleri dik salkım durumunda, beyaz veya mâvimsi renkli, çiçek taç yaprağı kelebek şeklindedir. Yahûdî baklası diye de tanınır. Memleketimizde beş türü bulunmaktadır. Beyaz yahûdî baklası: Beyaz çiçeklidir. 120 cm kadar yükseklikte, bir yıllık bir bitkidir. Sarı çiçekli yahûdî baklası: Vatanı, Orta ve Güney Avrupa’dır. Mâvi çiçekli yahûdî baklası: Vatanı, Akdeniz çevresi memleketleridir.
Tohumlarının idrar söktürücü, kan temizleyici ve kurt düşürücü tesiri olan Acıbakla bitkisi
‘eni Rehber AnsiklnnoHi^
I
ACIKARPUZ
Kullanıldığı yerler: Tohumlarının idrar sök- türücü, kan temizleyici ve kurt düşürücü tesiri vardır. Bâzı türlerinin kavrulmuş tohumlan “sebze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullanılmaktadır. Fakat alkaloid taşıyan türlerinin bu şekilde kullanılması tehlikelidir.
ACICİĞDEM (Colchicum autumnale); Alm. Herbstzeitlose. (f.), Krokus, Fr. Colchique. İng. Colchicum. Autumn crocuses. Familyası: Zambakgiller (Liliaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Türkiye’de pek bulunmaz. Avrupa’nın sulak çayırlarında bol miktarda yetişir. Boyu 10-30 cm yüksekliğe ulaşan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda morumsu pembe renkli, 6 parçalı çiçekler açar. Yaprak ve meyva- ları ise ilkbaharda ortaya çıkar. Sonbaharda çiçek açtığından dolayı halk arasında “güz çiğdemi” olarak da bilinir. Kullanıldığı yerler: Tıbbî önemi hâiz bir bitkidir. Kullanılan kısmı yumru ve tohumlarıdır. Bileşiminde; sâbit yağ, şekerler, tanen ve kolşisin ile demekolsin alkaloitleri mevcuttur. Tohum ve yumruların idrar arttırıcı, terletici, müshil ve romatizma ağrılarını dindirici etkisi vardır. Alkaloitlerin çok yüksek zehirleyici özelliği olduğundan, bu droglar, dâhilen ancak hekim kontrolünde kullanılabilir. Eskiden halk arasında romatizma ağrılarını dindirmek için hâricen kullanılırdı. Bunun için bir tutam acı çiğdem tohumu, 2-3 diş sarımsak ile havanda iyice dövülür. Elde edilen sulu kısım da bir tülbente emdirilip, ağrıyan kısma sarılır. Bu pansuman birkaç gün arka arkaya tekrarlanır. Acı çiğdemin başka zehirsiz çiğdem türleri, yemeklerde de kullanılır. Yumruları çiğ olarak, külde pişirilerek veya yemeğe katılarak (çiğdem pilavı) yenir. Çiğdem yumrusu yerine, yanlışlıkla acı çiğdem yumrusu yenirse tehlikeli zehirlenmelere sebeb olur.
Çiğdem yumrusunu acı çiğdem yumrusundan ayırmak için, gövdenin yumrudan çıkışına dikkat etmek gerekir. Çiğdem türlerinde gövde, yumrunun tam ortasından çıkar. Acı çiğdemde ise gövde, yumrunun yan tarafından çıkmaktadır.