aldehit

aldehit
Etil alkolün hidrojenini giderme işlemi sırasında oluşan uçucu sıvı. Aldehit (ya da asetaldehit, etanal) bir oksijen atomunun çift bağla karbon atomuna bağlandığı bir karbonil grubu içeren ve en az bir hidrojen atomunun karbonil karbona kovalent bağ yaptığı organik bir bileşiktir. Aldehitlerin yapısı O II R— C —
olarak gösterilebilirse de genellikle RCHO şeklinde yazılır. R, hidrojj’enj atomu yada herhangi bir organik grup olabilir. Aldehitler, iki karbon grubunun kovalent olarak karbonil karbona bağlandığı karbonil bileşiği olan ketonlara benzerler.
Aldehitlere bu adın verilmesinin nedeni, birincil alkollerin hidrojen yitimiyleeldeedilebilmeleridir|(alkol- de hidrojenlenmiş). Belirli aldehitlerin bilinen adları yükseltgenebildikleri karboksilik asitten türetilmiştir: Formaldehit (HCHO) formik asite (HCOOH), asetaldehit (CH3 CHO) asetik asite (CH3COOH) kolayca yük- seltgenebilir. Aldehitlerin sistematik adları aynı sayıda karbon atomu taşıyan alkanın -an ekinden sonra -al son ekiyle türetilmiştir: Metandan (HCHO) metanal; etandan (CH3CHO) etanal; propandan (CH3CH2CHO) propa- nal. Aldehitler laboratuvarlarda potasyum permanganat (KMn04)|ya da potasyum dikromat (K2Cr20 7) gibi pahalı maddelerle birincil alkollerin yükseltgenmesiyle hazırlanırlar. Ticari olarak, havayla yükseltgenmeyle ya da genellikle 250 °C’ta bakır katalizörle birincil alkolden iki hidrojen atomu çıkarılmasıyla elde edilirler. Formaldehit ve asetaldehit, en çok kullanılan ve sanayide önem taşıyan aldehitlerdir. Karbonil karbon ve hidrojen arasındaki bağın kolay yükseltgenmesi nedeniyle aldehitler, ketonlardan daha kolay tepkimeye girerler. Aldehitlerin, amonyaklı sodyum hidroksit içinde gümüş nitratla etkileşmesi, deney tüplerinin iç yüzeyinde gümüş ayna oluşturur. Bu olaya “Tollen testi” denir ve bilinmeyen bir maddenin aldehit olup olmadığını anlamak için kullanılır. Karbonil bileşiklerinin başka bir belirleyici tepkimesi de, siyanit ya da bisülfit gibi bir maddeninkarbon-oksi- jen çift bağına eklenmesidir. O H II I R—C—H + HCN —» R— C—OH I CN aldehit siyanit siyanohidrin Aldehitler bu tepkimeye ketonlardan daha çabuk girerler. Siyanohidrin oluşumu, Emi! Fischer tarafından bireşimle şeker yapımında kullanılmıştır. Aldehitlerin organik asitlerden kolayca yükselgen- melerinin ve alkollerden indirgenmelerinin yanı sıra, polimerleştirilmeleri olanağı da vardır. Ticari olarak başarı kazanan ilk yapay reçine bakalit, formaldehitin ve fenolün polimerleşme ürünüdür;) formikaysa, formaldehit ile üreden türetilir. Aldehitler reçine, boya, eczacılık ürünleri yapımında ara madde olarak ve çözücü, parfüm bileşeni olarak kullanılırlar. Biyoloji açısında da, bedendeki çeşitli şekerler ve hormonlar aldehit yapısındadır.