ALGORİTMA
Bugün Türk dünyâsı dil ve din birliğine sâ-hiptir. Fakat alfabede birliği kaybetmiştir. Bu birlik, Rusya’daki Türkler arasında bile mevcut değildir. Ancak onlar da görülen çözülme üzerine yazıda birlik tarafına yönelmişlerdir.
Türklerin târih boyunca kullandığı alfabeler:
Göktürk (Orhun) alfabesi: Metinleri Orta Asya’daki Orhun Nehri kıyısında bulunduğu için Göktürk veya Orhun ismi ile anılır. Orhun’da yerleşen Türkler tarafmdan kullanıldığı için de Türük, Türk Alfabesi denir. Türklere mahsustur ve Esik Kurgan yazısına benzer. Hunlar, Göktürkler ve sathî olarak da Asya ve Avrupa’ya yayılan Türk ka-vimleri, kullanmıştır. Bu alfabede resmin göze hi-tâbettiği ve ses hâline geldiği açıkça görülür. Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir. Ayrıca ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler ayrı haflerle gösterilmiştir. Sesli harfleri, sessizler okutur. Sağdan sola doğru yazılır. Ton-yukuk. Kül Tiğin ve Bilge Kağan hâtırasına yazılıp, dikilen Orhun Âbideleri bu alfabenin şâheser nümûnesidir. Bunlar ayrıca Türkçenin bilinen ilk yazılı metinleridir.
Uygur alfabesi: Göktürklerden sonra Türkistan’da devlet kuran Uygurlardan adını alır. Uygur-1ar ve Türkistan’daki Türkler kullandı. On sekiz işâretten meydana gelir. Dördü sesli, gerisi sessizdir. Harfler umûmiyetle birbirine bitişiktir, çok de-fâ başta, ortada ve sonda olmak üzere üç şekli vardır. Sağdan, sola doğru yazılır. Sekizinci asırdan, on ikinci asra kadar yaygm, on beşinci asra kadar mevzii bir şekilde görülür. Bu yazının kâtiblerine, bak-şı, bakşıgerî veya serbahşı adlan da verilmiştir.
Arap-İslâm alfabesi: Türklerin topluca İslâ-miyeti kabûlünden, yâni 10. asırdan sonra geniş bir sâhada bütün Türk-İslâm devletleri tarafmdan kul-
lanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı îslâm harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir. Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe bütün Türklüğü kucaklamış ve Türkçenin çeşitli lehçelerinde, pekçok kitap, kitâbe yazılmıştır. Muazzam ve kesintisiz âbidevî eserler bu alfabe ile verildi. Türkiye, İslâm âlemi ve dünyânın her yerindeki kütüphâne ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslâm harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe eser mevcuttur. Dün-yânm en büyük ve muazzam arşivi, Türk – İslâm alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur.
Kiril alfabesi: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği hududlan içinde yaşayan Türkler tarafından kullanılmaktadır. Kiril Alfabesi, ihtiyârî olmayıp, Rus ve komünist emperyalizmin zorakî tatbikidir. Komünist idâre TürMere tek bir alfabe kul-landırmayıp, millî birliği bozmak için on sekiz Türk boyuna değişik işaretli alfabe kullandırmaktadır. Sun’î bir Slav alfabesidir. Otuz sekiz harftir. On biri sesli, gerisi sessizdir. Soldan sağa doğru yazılır. Kullanma alanı Rusya’daki Türkler içindir.
Latin alfabesi: Bu alfabe 1925 yılmda ilk defa Âzeri Türklüğü tarafından kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra; 1928’de Türkiye’de kullanılmaya başlandı. Günümüzde Türkiye ve Avrupa Türkleri kullanır. Latin asılh yirmi dokuz harfden meydana gelir. Sekizi sesli, gerisi sessizdir.
Türkler; Orhun-Türk, Uygur-Sogd, Arab-ls-lâm, Kiril-Slav ve Latin alfabelerinden başka Sogd, Mani, Brahmi, Süryâni, Rûm, Slav vs. gibi alfabeleri de kısmen kullanmışlardır.
ALGORİTMA; Alm. Algorithmus (m), Fr. Al-goritme (m), İng. Algorithm. Matematikte sayılarla yapılan her türlü hesaplamanın sistematik metoduna verilen genel isim.
ALGORİTMA
Yazının bulunuşu, bâzı târihçiler tarafından târihin başlangıcı kabul edilir. Çeşitli alfabelere ait yazılardan bir demet (yanda).
Algoritmanın kurucusu dokuzuncu yüzyıl baş-lannda yaşayan Müslüman-Türk matematik âlimi Ebû Abdullah Muhammed bin Mûsâ el-Harez-mî’dir. Matematikçiler için temel olan Kitab-ül Muhtasar fî Hesab-il Cebrî ve’l-Mukâbele ad-Ş h eseri meşhurdur. Kitabın aslı, Oxford’daki Bod-
^ liana kütüphânesindedir. Matematikteki şöhreti ^ on altıncı yüzyılda Avrupa’yı etkisi altına almış-|. tır. Harezmî’nin ismi Avrupa’da türlü şekillerle
söylenmiştir. Latince’de “Aikhorismi” şeklinde * söylenerek bulduğu metod Algoritma (algorizme)
^ olarak literatüre geçmiştir.
Hâlen kullanılmakta olan; toplama, çıkarma, çarpma, bölme sayılarım en büyük ortak bölenle-p rini ve en küçük ortak katlannı bulmak gibi bili-‘ nen bütün aritmetik işlem metodlan birer algo-
ritmaîdır. Hesap makinalarma yerleştirilen, çeşitli işlemlere âit programlar dâ birer algoritmadır.