ALLOMON VE KAİROMON ETKİLİ BİLEŞİKLER
Bazı böcekler zaman içinde belli bitkilerin savunma sisteminden etkilenmemeğe başlar, hatta bitkilerin yaptığı bileşikleri yapılarına alarak düşmanlarına karşı kendi savunmalarında kullanırlar. Bir bitkinin kendi savunması için salgıladığı bileşiklere Allomon bileşikler denir. Eğer bu bileşik aynı zamanda başka bir böcek tarafından depolanıyor ve kendi düşmanlarına karşı bir silah olarak etkili oluyorsa, böyle bileşiklere de Kairomon bileşikler adı verilir. Örneğin ipekotu (Asclepiadaceae) türündeki bitkiler kendi savunmaları için yapısı karışık bir zehir maddesini (cardenolit) yapraklarında depolarlar. Zaman içinde bu zehir maddesine bağışıklık kazanan çekirgeler (Poekilocerus bulonius) İpek otundan aldığı zehir maddelerini bu kez kendi düşmanlarına karşı, silah olarak kullanırlar (Şekil 2-b) Çekirgelerin silah olarak kullandığı bu zehir maddesinin püskürtülmesi sonucu düşman organizmalarında kalp fonksiyonları bozulur.
Allomon bileşiklerin Kairomon bileşiklere dönüştüğü bir başka güzel örnek, Kral kelebeğidir. (Donous plexippus) Bu kelebek larva dönemini ipek otu yapraklarında geçirir ve o otun kendi savunma sistemi için depoladığı zehirli maddeleri (cor-denolltleri) erginleşme aşamasında kanatlarında depolar. Depoladığı zehir maddesinin artması ile orantılı olarak kanat rengi koyulaşır ve çizgiler belirgin hale gelir. Genelde kuşlar için-bu kelebekler öldürücü etkilidir. Bu nedenle kuşlar bu tür kelebeğe pek yaklaşamazlar. Brower, bu kelebeklerin kanatlarındaki zehir maddesi miktarını saptayınca bir kelebeğin taşıdığı zehirin bir kediyi veya küçük bir köpeği öldürecek dozda olduğunu görmüş. Kral kelebeği ile aynı görünüşe sahip olan Benekli Amerikan kelebeği (Limenitis archippus) ise kanatlarında zehir taşımaz, bu benzerlik onu düşmanlarından
Kral Kelebeğinin Tırtılı
İpek Otu
Benekli
Amerikan Kelebeği
Baklagil Tohumlu
Tırmanıcı Bitki ı«uum
korur. (Şekil 2-a). Bütün zehirine karşın, zaman içinde gelişme göstererek kral kelebeğinin nasıl yeneceği yolunu bulan kuşlar da var. Örneğin Bowers, Kral kelebeklerinin sürüler-halinde kışı geçirdiği Orta Meksika’da ölen kelebeklerin yaklaşık % 60’nın biri Trupial, diğeri Kardinel familyasına ait iki değişik kuş türü tarafından yendiğini belirlemiş. Olayı yakından izleyen araştırmacı, Trupial familyasına ait kuşların, büyük bir ustalıkla kelebeklerin sadece iç kısımlarını yiyip zehirce zengin olan kanat ve kabuk kısımlarını dışarı attıklarını görmüş. Zehire karşı bağışıklık geliştirmeyi başaran diğer familyaya ait kuşların ise hiçbir ayrım yapmadan kelebeği olduğu gibi yuttuğunu saptamış.
Bitkilerin zehirli maddelerini, kendi vücutları İçin besin kaynağı kabul eden böceklere bir başka örnek de, tohum böceklerinden olan Caryedes brasiliensis böceğidir.
Bu böcek, tohumlarındaki kuvvetli bir zehir olan L-Ca-navanin’e rağmen, Kostarika ormanlarında geniş bir yayılma alanı bulan baklagil tohumlu tırmanıcı bir bitkinin (Dioc-lea megacarpa) tohumlarını yemektedir. Bu duruma zaman içinde çok iyi adapte olan bu böcek geliştirdiği özel enzimlerle tohumun zehir maddesini (bu bir aminoasittir, fakat doğal proteinler içinde bulunmaz) önce üreye daha sonra amon-yak’a dönüştürür ve amonyak azotundan, kendi vücudu için gerekil olan diğer aminoasitlerl sentezler (Şekil 2-c).
Çekirge
Düşman
6
BİLİM VE TEKNİK
FOTOGRAFIN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ
Geçen sayımızda hangi hayvana ait olduğunu sorduğumuz fotoğraf (küçük resim) aşağıda uçuş sırasında bütünüyle görülen bir yarasa türüdür. “Uçan tilki” adı verilen bu yarasa türünün vatanı Afrika’dır.
Bu sayımızdaki konuyu yukarıdaki resim oluşturuyor. Bakalım neyin fotoğrafı olduğunu bulabilecek misiniz?
