Althusser, Louis

(d. 1918 Birmandries,
Cezayir – ö. 22 Ekim 1990, Paris, Fransa),
Marksist felsefeci ve siyasal eylem adamı.
Marx;ın yapıtlarına getirdiği venı yorumlar
ve Fransız Komünist Partisi (PCF) içindeki
etkinlikleriyle tanınmıştır.
Gençliğinde Katolik gençlik ve öğrenci
örgütlerinde yer alan Althusser, Nazi işgali
sırasında Fransız Direniş Hareketi’ne katıldı;
Almanlar tarafından toplama kampına
gönderildi. Savaştan sönrş Yüksek öğretmen
Okulu’nda (École Normale Supérieure)
felsefe öğrenimi gördü; aynı okulda
1980’e değin öğretmenlik etti. 1948’de
PCF’ye üye olan Althusser, ,1960’lardan
başlayarak çeşitli dergilerde yayımladığı yazılanyla
Fransız solu içinde etkili olmaya
başladı.
Althusser, kökeninin toplama kampı dönemine
değin uzandığı sanılan manik-depresif
psikoz nöbetleri nedeniyle 1962’den sonra
sık sık ruhsal tedavi gördü; ancak 1980’de
geçirdiği bir depresyon sırasında 30 yılı
aşkın süredir yaşamım paylaştığı kansı Helène
Rytman’ı öldürdü; Psikiyatrik inceleme
sonucunda suçundan sorumlu tutulamayacağı
saptanınca Paris’te Sainte-Anne < ve
Soişy-sur-Seine’de Eau-Vie hastanelerine
kapatıldı. 1984-86 arasında zaman zaman
hastaneden evine çıktı. Felsefeyle ilgisini
çok güç de olsa sürdürdü. 1987’de yeniden
depresyona girerek hastaneye kaldınldı.
Orada bir zatürree sonucunda kalp krizinden
öldü.
Bilgi felsefesi ve transız yapısalcılık akiminin
etkisinde kalan Althusser, sonradan
Pour Marx (1965; Marx İçin) adı altında
topladığı ve 1960-64 arasında yayımlanan
yazılannda, Marx’in düşünsel gelişimini ele
aldı. Genellikle sanıldığı gibi Marx’m HeHegel’in
etkisinde pek fazla kalmadığını, bu
etkiyi daha gençliğinde üzerinden attığını,
sonradan daha çok Feuerbach’ın etkisiyle
kapıldığı “hümanist” eğilimlerden de Kapital
i yazdığı dönemde sıymldığını ileri,sürdü.
Althussefe göre, Marx önceki ideolojik
eğilimlerinden uzaklaşarak Kapital ile yeni
bir bilim kurmuş, böylece görüşlerinde bir
“kopuş” gerçekleşmişti. Althusser’in “epistemolojik
kopuş” (coupure epistémologique)
adını verdiği bu noktadan sonra Marx,
“hümanist” konumunu belirleyen “yabancılaşma”
gibi ideolojik düşünceleri bırakarak,
“üretim tarzı” ve “toplumsal- formasyon”
gibi kavramlara dayalı bit tarih bilimi olan
tarihi maddeciliğe yönelmişti. Althusser bu
tezi, Balibar ile birlikte yazdığı, Lire le
Capital (1968; Kapital’i Okumak) adlı yapıtında
ortaya koydu.
Stalin sonrası dönemde beliren “hümanist”
ve “revizyonist” eğilimlere bu düşünce doğrultusunda
PCF içinde de karşı çıkan Althusser,
Kapitaldeki bilimsel kurama tam
olarak bağlı kalınması gerektiğini savunarak,
çağdaş Marksist felsefenin bu kuramın
gerisinde kaldığını öne sürdü. Genç Marx’m
düşüncelerine dayanarak Marksizme onun
çoktan geride bıraktığı bazı kavramlann
sokulduğunu, çeşitli öğeler katılarak çarpıtılan
Marksizmin^ bozulmamış kuramsal özüne
ancak Marx ve Lenin’i sistemli olarak
“okuma” yoluyla kavuşturulacağını savundu.
Althusser, 1974’te yaptığı özeleştiride, eski
görüşlerindeki bazı yanlışlann sanıldığı gibi
yapısalcılıktan değil, kuramsalcılıktan kaynaklandığı
söyledi ı Diyalektik maddeciliği
“bilimlerin bilimi” olarak görmek, olguculuğa
düşme anlamına gelirdi. Oysa, felsefe,
politikanın kuramsal alana müdâhalesi olmalıydı.
Nitekim, Marx da, èpistemolojik
kopmayı, çağının. işçi sınıfı politikasının
sonucu olarak gerçekleştirmişti, Althusser,
daha önce varlığını öne sürdüğü “kuramsal
pratik”in özerkliğini de böylece reddediyordu.
Althusser, 1960’larda Batı Marksizminde
başlayan kuramsal arayış ve eleştiri hareketinde
önemli bir rol oynadı ve kendisinden
çok farklı temellerden yola çıkan Marksist
kuramcılara da “ekonomizm”, “hüma-*
nizm”, “historisizm” konulannda, tartışılacak
özgün malzeme üretti.
Althusser’in öbür yapıtları arasında Montesquieu,
la politique et Vhistoire (1960;
Montesquieu, Siyaset ve Tarih), Lénine et la
philosophie (1968; Lenin ve Felsefe, 1976),
Réponse à John Lewis (1973;* John Lewis’e
Yanıt, 1978) ve Éléments d’autocritique
(1974; Özeleştiri Öğeleri, 1991) sayılabilir.
Bazı yazılan Türkçede İdeoloji ve Devletin
İdeolojik Aygıtları başlığıyla derlenmiştir.