Amerika’da Bir Osmanlı Hatırası
Amerika nın simgesi anıtta Osmanlı Padişahı Sultan Abdülmecid Han ın tuğrası
Amerikalılar, devletlerinin kurucusu George Was- hington’un hatırasına eski Mısır dikilitaşlarına benzer bir âbide inşa etmeye karar verdiler. Temeli 4 Temmuz 1848’de atılan anıtın inşasına altı sene devam edildi. Fakat 1854’te bu işe ayrılan bütçenin yetmemesi, siyasî gruplar arasındaki çekişmeler ve Amerikan iç savaşı yüzünden duran inşaat, ancak 1876’da tekrar başlayabildi ve dokuz sene sonra bitirildi. 50 kat olan ve yaklaşık 170 metre uzunluğundaki dikilitaşın içine 897 basamaklı demir bir merdiven ile bir de asansör yerleştirildi. Şubat 1885’de yapılan resmî açılıştan ancak üç sene sonra, Ekim 1888’de halkın ziyaretine açılabildi.
Amerika Dışişleri Bakanlığı, W ashington’da bulunan yabancı ülke temsilcilerini âbidenin inşaatın dan haberdar ederek, taşın sadece Amerika’nın değil, bütün dünya ülkelerinin de sembolü olduğunu söylemiş ve anıtta temsil edilmek istedikleri takdirde, gönderecekleri hatıraların âbideye yerleştirileceğini duyurmuştu. Bakanlığın talebinden sonra, dünyanın bu en büyük dikilitaşına 15 ayrı ülkenin yanında Amerika’daki eyaletlerden de mermer plakalar yollandı. 1850′ lerden itibaren âbidenin değişik katlarına üçer- beşer yerleştirilen ve sayısı 198’e ulaşan bu plakalarda, güzel süsler ve ibareler yer almaktadır. Yabancı devletlerden gelen plakaların ekserisi tarihî ehemmiyeti olan eserlerdir. Meşhur İskenderiye Kütüphanesi, N apolyon’un M ezarı, Afrika’nın Kartaca harabelerinden alınan kitabeler bunlardan bazılarıdır. Bu sütuna koyulmak üzere bir başka kitabe de İstanbul’dan, devrin Osmanlı hüküm darı Sultan Abdülmecîd H an’dan gitmiştir.
Bulunduğu Yer: ABD’nin başkenti Washington /
Geldiği Yer ve Tarih: İstanbul 1854 Kitabeyi
Gönderen: Sultan Abdülmecîd Han /
Kitabedeki Beyti Yazan: Ahmet Sadık Ziver Paşa Beyti Kitabeye
Yazan: Hattat Kazasker Mustafa izzet Efendi
Beyit: “Devâm-ı hulleti te ‘yld içün Abdülmecid Hân ın/ Yazıldı nâm-ı pâki seng-i bâlâya Vaşington ‘da” (Washington’da dikilen bu yüksek taşa, dostluğun devamını vurgulamak maksadıyla Abdülmecid Han’ın temiz ismi yazıldı)
Kitabenin Cinsi: Mermer (Marmara Adası’ndan)
Amerikan Kongre Binası ile Beyaz Saray arasında yer alan 170 metre yüksekliğindeki abidede dünyanın çeşitli ülkelerinden gönderilen levhalar yer alıyor. Dönemin OsmanlI sultanı Abdülmecid Han da, Amerika’dan gelen istek üzerine anıta bir mermer levha göndermişti.
Amerikalılar, dikecek oldukları büyük sütunun inşası daha bitm eden, Osmanlı Devleti’nin W ashington elçisi Emin Bey’le de görüşmüşler ve sultan, taşın üzerine yerleştirilmek üzere bir hediye gönderdiği takdirde, bunu zevkle kabul edeceklerini bildirmişlerdir. Bunun üzerine 9 Şubat 1853’te Emin Bey İstanbul’a gönderdiği yazıda Amerikan Dışişleri Bakanlığı’nın talebini İstanbul’daki Hâriciye N ezâreti’ne şu şekilde iletmiştir:
” Kuzey Amerika Birleşik Devleti’nin başkenti Washington şehrinde, devletlerinin kurucusu olan W ashington’un ismini ebedileştirmek için 500-600 ayak yükseklikte bir âbidenin inşasına başlanmış ve bu âbideye konulmak üzere diğer ülkelerden birer taş yahut mermer parçası gönderilmiş olduğundan, bu devlete ve ahalisine ikrâm ve bir dostluk eseri olmak üzere, uzunluğu 130 cm ve genişliği 65 cm bir mermer parçasının üzerine pâdişâhın tuğrasının, bir beyitle işlenerek gönderilmesini hâssaten rica ederim .”
ABD’nin Osmanlı elçiliğinden gelen yazı 28 Şubat 1853’te padişaha takdim edilmiştir. 2 M art’ta saraydan gelen cevapta ise sultanın, bildirilen ölçüde bir mermer kitabenin gönderilmesini “irâde” buyurduğu, ancak mermer kitabenin önceden bir çiziminin yapılarak kendisine gösterilmesi gerektiği bildirilmiştir.
25 Mayıs’ta devrin sadrazamı Mustafa Nailî Paşa, tarih düşürmesi ile meşhur Evkaf Nâzın Ahmed Sâdık Zîver Paşa’dan münasip bir beyit yazmasını istemiş, paşa da 30 Mayıs’ta şu üç beyti sadrazama takdim etmiştir:
1- “Devam-ı hulleti te’yid içün Abdülmecid Hân’ın / Yazıldı nâm-ı pâki seng-i bâlâya Vaşington’da” yani “W ashington’da dikilen bu yüksek taşa, dostluğun devamım göstermek maksadıyla Abdülmecid H an’ın temiz ismi yazıldı”.
2- Amerika devletiyle olalı hullet bedid / Bak Vaşinton’da yazıldı nâm-ı Hân Abdülmecid.
3- Şehinşeh-i Rum u Arab, şâh-ı zaman Abdülmecid / Bu senge nâmın yazdırub kıldı mu- sâfâtı bedid. Âbideye konmak üzere hazırlanan taşın resmi ve yazılacak beyitler 16 H aziran’da padişaha takdim edilmiş ve Sultan Abdülmecid Han da tercih ettiği resme kırmızı mürekkeple “mim” işareti koymuştur.
1909’da âbideyi ziyaret eden Mehmet İhsan Bey’in Şehbal 
mecmuasında yayınlanan makalesi (Şehbal 9/171 [1 Ağustos 1325])
Kitabeye yazılması için de ilk beyti beğenmiştir. 13 Temmuz 1853’te Sadâret, Ticaret Nezâreti’ne verdiği talimatta üzerine kırmızı mürekkeple “mim” işareti konan resmin güzel bir kitabesinin çabucak hazırlanıp beyit ve tuğraların hakkedilmesini (kazıtılmasını) istemiştir.
Kitabede celî ta’lik hatla beyit yazma vazifesi, o devrin büyük hattatı Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye verildi. Marmara Adası’nda kesilen mermere yazılan beytin etrafı devrin süsleriyle bezendikten sonra Sultan Abdülmecid’in tuğrası da Haşim Efendi’nin bir kalıbından faydalanılarak hakkedildi.
Ticaret Nazırı Namık Paşa’nın 20 Eylül tarihli yazısında mim’le işaretli resme göre tuğra ile süslü ve tarih beyti de kazılmış olan kitabenin tamamlandığı, Dâru’l-Fünun’da (İstanbul Üniversitesi) hazır olduğu ve 3.750 kuruş masrafı çıktığı bildirilmiştir. Sadâret, 23 Eylül’de meseleyi sultana arz etmiş ve iki gün sonra padişahın irâdesi çıkarak, paranın ödenip kitabenin de ABD’deki Osmanlı elçiliğine gönderilmesi istenmiştir.
Kitabenin tamamlandığı, Was- hington’daki elçiliğimize bildirilmiş ve oraya nasıl ve ne kadara gönderileceği sorulmuştur. 14 Aralık 1854’te elçilikten gelen cevapta, Dersaâdet’ten Amerika’ya nakliye masrafının 390 kuruş olduğu söylenmiştir. Mesele padişaha arz edilmiş ve 25 Ocak 1854’te Sultan Abdülmecîd Han, 390 kuruşun Mâliye Hâzinesi’nden verilmesini uygun görmüş ve son olarak 29 Ocak 1854’te mesele Hariciye’ye bildirilmiştir.
İstanbul’dan yelkenli bir gemiyle Amerika’ya gönderilen kitabe, yerine ulaştıktan sonra ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan gelen ve 7 Eylül 1854’te Osmanlı Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa’ya ulaşan mektupta, padişah tarafından Amerikan Millî Abidesi’ne konulmak üzere gönderilen mermer pla- kadan dolayı, Amerikan devletinin teşekkürleri bildirilmiştir. Sultan Abdülmecîd Han’ın he- diye ettiği kitabe, âbidenin inşaatı tamamlanınca 17. kattaki 342. ba- samağa yerleştirildi, iki tarafina ise Bremen, Brezilya, Siyam ve İsviçre devletleri tarafından gönderilen taşlar ve alt kısmına da Yunanis- tan’ın Partenon Harabesi’nden gönderilen mermer konuldu. Anıta çeşitli yerlerden gönderilen kitabeler içinde som zümrütten yapı- lanlar bile vardı. Fakat mermer üzerine nefis bir ta’likle işlenmiş ©smanlı- ca beyti ile tuğrasından üremelerine kadar tam bir sanat şâheseri olan baş- ka bir kitabe daha bulunmamaktadır. Ayrıca diğer kitabelerde kurucu baş- kan George Washington övülürken, Osmanlı kitabesinde Washington de- ğil padişah methediliyor ve Sultan Abdülmecid’in temiz adının ABD ile dostluğun devamı için Washing- ton’daki bu yüksek taşa yazıldığı be- l^tiliyor. Her gün ortalama 3.000 ki- şinin ziyaret ettiği âbidedeki kitabe o günden beri Osmanlı Devleti’nin gü- zide bir hâtırası olarak Washington Abidesi’ni süslemektc‘dir.
Kaynaklar Başbakanlık OsmanlI Arşivi A.AMD 42/44; A.DVN 88/99; I.HR 95/4660; 106/5176; 4525; 95/4660; 99/4833; 102/4981; 106/5176; HR. TO 146/25; Takvim-i Vekayi’ 487; Ceride-i Havadis 628. 28 ş. 1269; Mehmet Ih- san Bey “Washington Abide-i Milliyesi ve Cennetmekân Abdülmecid Han’ın Bergüz¿^! Hümâyunları” Şehbal 9/171 (1 Ağustos 1325); Ziver Paşa: Zeyl-i Asar-I 2iver Paşa, Dersa- adet 1315; İbrahim Baybura, Amerika Tarihçesi, Türk- Ame- ri^a Tarihi Münâsebetleri, Gezi Notları, yer ve ty.; Hattat Abdülbari Mert, “ABD’ye □ostluk Hâtırası”, Tarih ve Mede- niyet □ergisi, 5.59, Şubat 1999, s.42-46. Fotoğraflar ile Şeh-Bâl □ergisi. Haz. İrfan □ağdelen, İstanbul 2006. Fatma ürekli Belgelerle 1889/1894 Afetlerinde Osmanlı-Amerikan ¥ardımlaşması, İstanbul ^007.