AMUDERYA (CEYHUN )

AM U D ER YA (C E YH U N ); Batı Asya’da, Batı
Türkeli’nin en büyük akarsuyu. Tacikistan’da
Hindikuş Dağlarından doğar. Vahş ve Pyanc ırmaklarının
birleşmesiyle meydana gelir. Dağlık
alandan aldığı kollarla büyüyerek bölgeyi terk ettikten
sonra kuzeybatıya yönelir. Tacikistan Cumhûriyeti
ile Afganistan arasındaki sınırın bir bölümünü
çizer. Aral gölüne dökülünceye kadar olan
uzunluğu 2500 kilometredir. Aral gölüne dökülmeden
önce 11.000 kilometrekarelik deltasında
kollara ayrılır. Sulama için faydalanıldığından
deltaya geldiğinde suyu çok azalır ve ancak sularının
beşte biri ulaşabilir. Önceleri bataklık olan
delta, kurutularak verimli topraklarından istifâde
edilmektedir.Nehrin iki kıyısı birbirinden çok farklıdır. Nehir
devamlı sağa yüklendiği için kıyıyı altından
oyup üst katların çökmesine sebeb olmuştur. Burada,
alınan bütün tedbirlere rağmen yerleşim
mümkün olmamıştır. Sol taraf ise kıyı boyu çok alçaktır.
Bir şerit hâlinde bulunan bu kıyı yerleşmeye
müsâid olup, nüfus fazladır.
Nehrin su seviyesinde, kasım ve mart ayları
arasında büyük fark görülmez. Yüksek dağlardaki
karların erimesi ile temmuz ayında su seviyesi
çok artar. Bu ayda nehrin geçirdiği su sâniyede
5000 metreküpe ulaşır. Suyun bu şekilde fazlaca
artması, kurak ve yağışsız bir zamâna rastladığından,
nehir boyunca ekim için istifâdeye sebeb
olur.
Ceyhun Havzası; kuzeyden Seyhun Havzası,
doğuda Tarım Havzası, güneyde ise İndus ve Hilmand
havzaları ile çevrilidir. 465.500 kilometrekareyi
bulan yüzölçümünün 290.000 kilometrekaresi
dağ sıralarından meydana gelir. Havzanın
dağlık kesimleri ardıç ve kavak, aşağı kesimleri ise
söğüt, cehri ve iğde ağaçları ile örtülmüştür. Orta
kesimlerinde de söğüt ve kavak türlerinden meydana
gelmiş tugay ismi verilen sık sazlıklarla kaplı
ormanlar mevcuttur. Irmakta mersinbalığı türleri
ile bol mikdârda sazan ve alabalık bulunur.
Nehir havzasındaki taşkınlıkları önlemek için
ırmak üzerine karmaşık bir baraj ağı kurulmuştur.