And jeosenklinali

And jeosenklinali, Güney Amerika’da,
Mezozoyik (İkinci) Zaman (y. 225-65 milyon
yıl önce) ve Senozoyik (Yakın) Zamanda
(y. 65 milyon yıl öncesinden günümüze)
çökelmiş kayaçları taşıyan ve yerkabuğu
boyunca uzanan geniş çökme ve
tortullaşma çizgisi. Üst Tebeşir (Kretase)
Döneminde (y. 75 milyon yıl önce), büyük
bir dağoluşum olayı jeosenklinaldeki yaşlı
tortulları etkileyerek, jeosenklinalin batı
kenarı boyunca yer alan havzalarda daha
dağınık deniz çökelmelerine yol açtı. Toplam
çökelme alanı, Venezuela-Peru Jeosenklinali
gibi ayrı adlar alacak kimi jeosenklinal
parçalarını ortaya çıkartacak kadar
genişti. Yükselen dağlık bölge kuşakları
da bol miktarda kaba tortu sağladı. Erken
Senozoyik Zamanda yükselmiş dağ sıralarından
da anlaşıldığı gibi,, bu tortuların
kalınlığı 6.080 m’ye kadar ulaşmıştır. Orta
Senozoyik Zamanda, yaygın yanardağ etkinlikleriyle
birlikte yeni bir dağoluşum
evresi başladı. Geç Senozoyik Zamanda
ortaya çıkan kesintili yükselme, büyük kayaç
kırılmaları ve aşınma (erozyon) olayları,
Peru, Bolivya ve başka yerlerde bir dizi
yükselmiş, geniş aşınım yüzeyinin oluşmasına
yol açtı. Yükselme Üst Pleyistosen (y. 2,5
milyon-10 bin yıl önce) boyunca da sürerek,
And Dağlarına bugünkü görünümünü kazandırdı.
Bu sıradağların birçok yerinde yükseklik
4.600 m’ye kadar ulaşır, hatta 6.000 m ya
da daha yüksek olan birçok doruk vardır. Bu
doruklardan bazıları, yukarıda sözü edilen
yükselmiş aşınım yüzeylerinin üstüne oturmuş
yanardağ konileridir.