Aramiler

Aramiler, Aramca konuşan ve İÖ 11-8.
yüzyıllar arasında Suriye’nin kuzeyindeki
geniş Aram bölgesinde yaşamış kabileler
topluluğu. Bunlardan bazıları, aynı dönemde
Mezopotamya’da da büyük toprak parçaları
ele geçirmişlerdir.
Aramiler, Eski Ahit’te İbranilerle aynı
soydan gelen ve yaklaşık İÖ 16. yüzyıldan
sonra Harran (Urfa) dolaylannda yaşayan
bir topluluk olarak tanıtılır. Asur kayıtlannda
da Aramilerdenj Ahlamlar adlı başka bir
halkla birlikte sık sık soyguncu olarak söz
edilir. Aramilerin adının geçtiği ilk belge,
Asurlu I. Tiglat-pileser’in (IÖ 1115-1077)
yazıtlandır. İÖ 11. yüzyılın sonuna gelindiğinde
Aramiler, Karkamış’ın güneyinde ve
Fırat’ın iki yakası boyunca uzanan topraklarda
Bit-Adini Devleti’ni kurmuş, Anadolu
ve Kuzey Suriye’deki bazı yerleşmeler yanında
Damaskos dahil tüm Cebel-i Şarki
(Anti-Lübnan) bölgesini ele geçirmişlerdi.
Zobah kralı Hadadezer önderliğindeki Güney
Aramiler, İÖ 1030 dolaylarında Ammonoğullan,
Edomlular ve Mezopotamyalı
Aramilerle birleşerek, İsrailoğullanna saldırdılar,
ama Hz. Davud’un askerlerine
yenik düştüler.
Arami kabileleri doğuya doğru da yayıldılar.
İçlerinden biri, Adad-apal-iddin adıyla
Babil kralı olarak taç giydi. İÖ 9. yüzyıla
gelindiğinde Babil’den Akdeniz’e kadar
uzanan bölge topluca Kaldular (ya da
Kaşdular) olarak bilinen Kitabı Mukaddes’
in Keldaniler adını verdiği Arami kabilelerinin
eline geçmişti. Neredeyse tümüyle kuşatılmış
duruma düşen Asur, karşı saldırıya
geçti. III. Şalmaneser, İÖ 853’te Hamat,
Aram, Fenike ve İsrail ordularıyla Karkar’
da savaştı. Bu savaşı kimin kazandığı belli
olmadıysa da, Orta Fırat bölgesindeki kabilelerin
elinde bulunan toprakları İÖ 838’de
Şalmaneser aldı.
İsrail’le Damaskos arasındaki savaş, Suriye’nin
kuzeyinde Aramilerin direniş merkezi
olan Arpad’ın İÖ 740’ta Asur kralı III.
Tiglat-pileser tarafından ele geçirilmesine
değin aralıklarla sürdü. III. Tiglat-pileser,
İÖ 734’te Samiriye, İÖ 732’de de Damaskos
ordulannı bozguna uğrattı. Hamat’m İÖ
720’de Asur kralı II. Sargon’a yenilmesiyle
batıdaki Arami krallıklan dönemi sona
ermiş oldu.
Aşağı Dicle yörelerinde yaşayan Aramiler
bağımsızlıklannı daha uzun süre korudular.
Bir Keldani komutanı olan Nabupolassar
İÖ 626’da kendini Babil kralı ilan etti ve
Asur’u yenme amacıyla Medler ve İskitlerle
ittifak kurdu. Yeni Babil (ya da Keldani)
İmparatorluğu’nda Keldaniler, Aramiler ve
Babilliler büyük ölçüde kaynaştılar ve ayırt
edilemez oldular.
Arkeologlarca ortaya çıkanlan özgün Arami
yapıtlannın sayısı çok değildir. Bulgulara
göre, Suriye’deki Arami beyleri, Hitit ya
da Mitanni etkisi altındaki yerel sanatın
koruyucusu olmuşlardır.
Aramiler Kenan, Babil ve Asur tanrılanna
tapmakla birlikte, kendi tann ve tannçaları
da vardı. En önemli tanrıları, Hunilerin
Fırtına Tannsı Teşub ile özdeş sayılan
Hadad ya da Ramman (Eski Ahit’te Rimmon),
en önemli tannçaları ise Fenikeli
Astarte ve Anat’a karşılık düşen iki tannçamn
birleştiği Atargatis (Atar’ate) idi.