ARPALIK

ARPALIK; OsmanlIlarda devlet memurlarına
vazifeleri sırasında maaşlarına ilâveten, görevden
ayrıldıktan sonra ise tekaüd veya ma’zûliyyet maaşı
olarak tahsis edilen gelir.
Arpalığın ne zaman ve ne gâye ile ihdâs edildiği
kesin olarak bilinmemektedir. On altıncı asrın
başlarında verilmeye başlanan arpalığın, memurluğu
dolayısıyla at beslemek durumunda olanlar
için konduğu tahmin edilmektedir. Arpalık
kendisinden başka kalabalık maiyyeti, uşak ve
hizmetkârları bulunanlara masrafları gözeltilerek
bağlanırdı. Bu aylık önceleri yeniçeri ağası, bölük
ağası gibi askerî şahıslara verilmekte iken, sonraları
şeyhülislâmfkazasker, müderris gibi yüksek
ilmiye sınıfına, sûltan hocalarına, güç vazifelerde
bulunan idâre âhirlerine, on yedinci asırdan îtibâren
de vezirlerle ümerâya verilmeye başlandı.
Arpalık, ya bfelli bir kazâ veya sancağın senelik
gelirinin bir kftmı tahsis olunmak veya hazîneden
belli bir gündelik verilerek olurdu. Bunun birincisine
Bervechl-i arpalık dirlik, İkincisine Bevech-
i arpalık ulûfe denilirdi. Arpalığın en fazlası;
idâre âmirleri için senelik 100.000, ilmiye sınıfı
için 70.000, yeniiçeri ağaları için 58.000, saray
mensuplan için ise 19 .999 akçe idi. Ulûfe olarak verilenlerin
senelik toplamı da bu değerleri aşmazdı.
Arpalık sâhibi olanlar, bizzat arpalık olarak
tahsis edilen kazâya gitmeyip yerine bir nâib gönderdikleri
gibi, bâzan da kendileri giderlerdi. Sultan
Üçüncü Selîm, bozulan İlmiyenin ıslâhına teşebbüs
ettiği sırada, arpalık sâhibi olan ma-’zul vilâyet
kâdıları ile kazaskerlerden, vilâyet kâdılarmdan
mâzereti olmayanların bizzât arpalıklarına gi- 1
derek hâkimlik etmeleri ve sakat ve ihtiyâr olanların
da arpalıklarını iltizâma vermeyip emânet sûretiyle beşte bir üzerinden ehliyetli dürüst nâiblere
vermelerini hâvi neşrettiği fermanda; câhil kimselere
nâiblik verilmemesini ve imtihansız hiç kimsenin
yeniden kâdılığa tâyin edilmemesini emretti.
Arpalık, birçok sûistimallere meydan verdiği
için on sekizinci asırda kaldırılarak aylığa bağlandı.
Bu durum daha sonra genişliyerek arpalık maaşı;
tanzîmâttan sonra, isim değişikliği ile tarîk maaşı
ve en son olarak rütbe maaşı adını aldı. Meşrûtiyetten
sonra ise ilmiye sınıfına da, diğer devlet
memurları gibi muntazam aylık ve emekli maaşı
bağlandı. Böylece arpalık târihe karışmış oldu