ARTEZYEN

A R T E Z Y E N ; Aim. artesischer Brunnen (m),
Fr. Pwts Artésien, İng. Artesian Well. Su sızdırmayan
iki veya daha çok sayıdaki yeraltı tabakaları
arasında kalan basınçlı suların sondaj usûlüyle
yeryüzüne tazyikli bir şekilde çıkmasını sağlayan
kuyu.
Tazyikli su çıkan kuyulara Fransızcada, -Fransa’nın
Artois köyü civârmda 12. yüzyıllarda çok
miktarda bulunduğu için- artois denmektedir. Türk
kültürünün Fransız kültürü etkisinde kaldığı Tanzimat
döneminde bu kelime Türkçeye “artezyen”olarak girmiş ve yerleşmiştir. Çanak şeklinde olup
taşıdığı suyla kuyuyu besleyen bölge, geçirimli
olan üst kısımlardan giren su ile beslenir. Zamanla
su ile dolan bu bölgede bir basınç meydana gelir.
Bölgenin çukur kısmına yeryüzünden sondaj ile
bir kuyu açılırsa, fizikte çok iyi bilinen bileşik
kaplar prensibine göre su yeryüzüne tazyikli bir şekilde
çıkar. Suyun tazyiki, su geçirmez bölgenin
durumuna ve kuyunun açıldığı yere bağlıdır. Su geçirmeyen
bölgenin açık olan ve suların dolmasını
sağlayan uç kısımlarına “beslenme bölgesi” denir.
Artezyen kuyuları sondaj âletleriyle ârazi delinerek
ve delinen kısma demir borular konmak süreriyle
inşâ edilir. Bu boruların su seviyesi boyunca
kalan kısımlarında pekçok delikler bulunur.
Deliklerin işletme esnâsında tıkanmaması için
boru ile sondaj deliği arasında kalan boşluk içten
dışa doğru büyüklükleri küçülecek tarzda çakıl
ve iri kum ile doldurulur.
Bâzı petrol kuyularından petrolün fışkırması
artezyen kuyusundan suyun fışkırmasına benzer.
Artezyenden farklı olarak petrol fışkırmasına, petrol
yatağında bulunan gazların basıncının da tesiri
vardır.