Atlas Dağları, Afrika’nın kuzeybatısında
yer alan Magrip ülkelerinin (Fas, Cezayir ve
Tunus) jeolojik belkemiğini oluşturan sıradağlar.
Güneybatıda Fas’ın Agadir Umanından
başlayarak, kuzeydoğudaki Tunus kentine
kadar yaklaşık 2.000 km boyunca uzanan
Atlas Dağlan, Akdeniz Havzasını Sahra
Çölünden ayıran doğal engeli oluşturur. Adını
Yunan mitolojisindeki Atlas’tan alır.
Fiziksel özellikleri. Uzunca bir dikdörtgen
biçimindeki Atlas Dağlan, dağ sıralan ile
bunlann arasmda kalan plato ve ovalardan
oluşur. Atlas Dağlannın kuzey kesimine
Tel Atlaslan adı verilir. Bir dizi dağ kütlesinden
oluşan Tel Atlaslan, batıdaki Rif
Dağlanndan başlayarak, doğuda Tunus’taki
Krumiri Dağlanna ulaşır. En yüksek noktalan
Rif Dağlanndaki Tidirhine Dağı (2.456
m) ile Cezayir’de Büyük Kabilya Dağlan
üzerindeki Lalla Kredidja’dır (2.307 m).
Atlas Dağlannın güney kesiminde Sahra
Atlaslan yer alır. Fas’ta Yukan Atlaslar ile
başlayan Sahra Atlaslan, Ksour ve Ouled-
Nail dağ kütlelerinden sonra, doğuda Aures
Dağlanna ulaşır. Yukan Atlaslar üzerindeki
Tubkal Dağı (4.165 m), hem Sahra
Atlaslan’nm, hem de Tüm Atlas dağ sıralanmn
en yüksek noktasıdır.
Tel ve Sahra Atlaslan doğuda Tebessa ve
Mecerda dağlannda birleşir; batıda ise iç içe
geçerek Orta Atlaslar’ın uzun kıvnmlanm
ve Yukarı Atlaslar’m kayalık doruklannı
oluşturur. Sirua Dağı ile Yukan Atlaslar’a
bağlanan Anti-Atlas Dağlan, güneybatı yönünde
Atlas Okyanusuna doğru uzanır.
Jeolojik açıdan Avrupa’daki Alp dağ sistemiyle
bağlantılı olan Tel Atlaslan, Üçüncü
(Tersiyer) Dönem (y. 65-2,5 milyon yıl
önce) dağoluşum süreçlerinin ürünü, görece
genç dağlardır. Tortullarla dolu bir havzanın
yükselmesi ve kıvrılmasına dayalı bu
oluşum günümüzde de sürdüğünden, bölgede
sık sık yer sarsmtılan görülür. Buna
karşılık, güneydeki Sahra Atlaslan jeolojik
açıdan farklı bir yapısal grup olan Afrika
kıtasının geniş platosuyla bağlantılıdır. Daha
yaşlı olan Sahra Atlaslan kıvnmlaşmalar
sonucu kayaç kütlelerinin yükselmesi ya da
Jura (y. 190-136 milyon yıl önce) ve Tebeşir
(y. 136-65 milyon yıl önce) dönemlerinde
yerkabuğunun çökerek kıvnmlaşması sonucu
doğmuştur.
Atlas Dağlan üzerinde kuzeyden gelen
nemli ve soğuk hava kütleleri ile güneyden
gelen kuru ve sıcak tropik hava kütleleri
karşılaşır. Yörenin iklimini enlem ve yüksekliğin
yanı sıra bu hava kütleleri de
etkiler. Tel Atlaslan Sahra Atlaslan’ndan
daha çok yağış alır. Krumiri Dağlannın
belirli bölgelerinde yıllık yağış 1.524 mm’ye
ulaşırken, Yukan Atlaslar’m güneyindeki
Anti-Atlaslar’da yıllık yağış hiçbir yerde
425 mm’yi geçmez. Tek tek dağ kütlelerinde
de kuzeye bakan yamaçlar güneye bakan
yamaçlardan daha çok yağış alır. Yükseklikle
birlikte sıcaklık hızla düşer; kıyıdaki
dağlarda bile soğuk bir iklim hüküm sürer.
Kışlar genelde çok sert geçer. Dağlann
yüksek kesimleri yılın büyük bir bölümünde
karlarla kaplıdır.
Atlas Dağlannın akaçlama düzenini sağanaklar
halinde gelen mevsim yağmurlan
belirler. Dağlardan inen akışlann beslediği
akarsular seyrek bitki örtüsünün de etkisiyle
büyük çapta erozyona yol açar. Akarsulann
taşıdığı mil dağ eteklerinde birikir; bazı
yerlerde de dir denen taşmtı konileri oluşturur.
Çıplak kaya ve döküntülerle kaph
yüksek kesimlerin dışında egemen toprak
dokusu kireçtaşı ve marndır. Tanma elverişli
alüvyonlu topraklar, yalnızca sekili
yamaçlar ve vadi tabanlannda bulunur.
Orman örtüsü, ancak 8 milyon hektarlık bir
alanı kaplar. Daha çok yağış alan Tel
Atlaslan’nda mantarmeşesinin egemen olduğu
ormanlar görülür. Dağlann daha yüksek
kesimlerinde sedir ağaçlan, yıllık yağış
miktannın 775 mm’nin altına düştüğü kireçtaşh
topraklarda ise bazı meşe türleri ve
mazı ağaçlan yer ahr. Tel Atlaslan’ndan
daha az yağış alan Sahra Atlaslan’mn
yüksek kesimlerinin sınırlı bitki örtüsünü,
bazı meşe türleri ile ardıç ağaçlan oluşturur.
Tarla açma amacıyla ormanlann yok edilmesi,
dağlardaki hayvan yaşamını da olumsuz
yönde etkilemiştir. Bugün bölgede varlığını
sürdürebilen hayvan türleri yalnızca
çakal, maymun ve meşe ormanlannda görülen
yabandomuzu sürüleridir.
Nüfus. İstilalara karşı bir sığınak olarak
kullanılan Atlas Dağlannda, İslam dinini
bir ölçüde benimsemekle birlikte, kendi
özgün dillerini, geleneklerini ve inançlannı
koruyan Berberiler yaşar. Köy yaşamına,
mülkiyet ye insan ilişkilerini düzenleyen ve
kanun denen geleneksel hukuk yön verir.
Tek bir atadan gelen geniş aileler, sıkı bir
dayanışma duygusuna sahiptir. Temeldeki
benzerliklerine karşın, Berberi topluluklan
arasında bazı yerel farklılıklar görülür. Fas’
m Yukan Atlaslar bölgesinde yaşayan Şlö
topluluklan genellikle 2.200 m yükseklikteki
köylerde otururlar.
Hayvancılık ve tanm bu köylerin başhca
geçim kaynağıdır. Sulama yapılabilen yerlerde
tahıldan başka sebze de yetiştirilir.
Orta Atlaslar’da ise, otlak olarak kullanılan
alanlann tanma açılması sonucu hayvancılık
artık yalnızca belirli alanlarda yapılmaktadır.
Bu bölgede yaşayan topluluklann bir
başka gelir kaynağı da keresteciliktir. Dağ
ve ovalann buluştuğu dir topraklannda
verimli tanmsal alanlar uzanır.
Fas’ta oturan Rifliler ve Cezayir’de oturan
kabileler arasında tanm ve hayvancılık ikincil
bir önem taşır. Bu bölgelerin başhca
geçim kaynağını dağ yamaçlannda yetiştirilen
incir ve zeytin ağaçlan oluşturur. Kabilyalılar
aynca tahta, gümüş ve yün işlemeciliğiyle
uğraşırlar. Aures Dağlan belki de tüm
Magrip ülkelerinin en az gelişmiş yöresidir.
Burada yaşayan Şavyalar yan göçebedirler.
Kışın sürüleriyle ovalara iner, yaz gelince
de dağhk bölgelere çıkıp hayvanlannı otlatırlar;
aynca süpürgedansı, sebze, kayısı ve
elma yetiştirirler.
