Attar

Attar, asıl adı ferîdeddîn muhammed bin
İBRAHİM, FERİDEDDİN EBU HAMİD MUHAMMED
olarak da bilinir (d. y. 1142 ?, Nişabur – ö.
y. 1220, Mekke), İran’ın en büyük tasavvuf
şairlerinden ve düşünürlerinden biri. Manzum
yapıtlan 45 bin beyit tutmaktadır.
Gençliğinde çok seyahat eden Ferideddin,
Mısır, Suriye, Arabistan, Hindistan ve Orta
Asya’yı gezdikten sonra İran’ın kuzeydoğusunda,
doğduğu kent olan Nişabur’a yerleşti.
Burada uzun yıllar ünlü mutasavvıflann
şiirlerini ve özdeyişlerini toplamakla uğraştı.
Attar takma adım alması, kendisinin,
babasının ya da büyükbabasının eczacı,
hekim ya da ıtriyatçı olduğunun kanıtı
sayılabilir. Tasavvufta ise Attar, ünlü mutasavvıf
anlamına gelir. Onun olduğu söylenen
edebi yapıtlann birçoğunun gerçekten
543 Atterbom, Per Daniel Amadeus
onun kaleminden çıkıp çıkmadığı konusunda
ve gerek yaşamı gerekse ölümüne ilişkin
aynntılar üzerinde bilim adamlan arasmda
büyük görüş aynlıklan vardır.
Attar, İran’da Sünni inançlara bağh bir
yönetimin egemen olduğu sırada Mazharü’l-
Acaib adlı kitabıyla Şiiliğe eğilimli olduğunu
açığa vurunca, Semerkandî adındaki
bir mütfü tarafından kitap yaktırıldı ve Attar’ın
evi yağma ettirildi. Bu olaylar üzerine
Attar, Mekke’ye kaçmak zorunda kaldı ve
son yapıtı Lisanü’l-Gayb’ı orada yazdı.
Yapıtlanndan en önemlisi Mantıku’t-
Tayf dır (1944-45, 2 cilt). Asıl konusunu
Gazalî’nin bir mesnevisinin oluşturduğu
yapıt, kuşlann (yani mutasavvıflar) kendilerine
kral (yani Tann) seçmek istedikleri
mitolojik Simurg (Anka) kuşunu aramalanm
anlatır. Son bölümde, hayatta kalan
kuşlar, Simurg’un aynayı andıran çehresindeki
görüntülerine bakarak Simurg’un kendileri
olduğunu anlarlar. Attar bu yapıtıyla,
Tann’yı arayan kişinin bütün evreni dolaştıktan
sonra da onu ancak kendi içinde
bulabileceğini vurgulamak istemiştir.
Öbür yapıtlanndan tlahiname (1947) ve
Musibetname yapı ve biçim açısından Mantıklı’t-
Tayr’a. benzer. Aynca Divan, Pendname
(1947), Hüsrevname, Bülbülname ve
Tezkiretü’l-Evliya adlı başka yapıtlan da
vardır. Tezkiretü’l-Evliya, ilk mutasavvıflar
konusunda verdiği bilgiler açısından önemlidir.
1961’de, kısaltılarak ve Biographies o f
the Saints adıyla İngilizce olarak yayımlanmıştır.
Attar, düşünceleri, edebi temalan ve
üslubuyla yalnızca İran edebiyatını değil,
öbür İslam edebiyatlanm da etkilemiştir.