AYA SEYAHAT

Uzayın boşluğuna açılabilen insanın, uzaydan dünyâyı inceledikten sonra ilk hedefi en yakın gezegen olan ay oldu. İnsanlar daha sonra çeşitli uzay uçuş programları ile ayı yakından incelemişlerdir. İnsansız uzay gemileri ile aya seyâhat için pekçok ön hazırlıklar, denemeler ve araştırmalar yapıldı. İlk olarak 2 Ocak 1959 târihinde Sovyetler Lu- na-1 isimli uzay aracını ay yörüngesine oturtmak ve bilgi toplamak için fırlattılar. Fakat Luna-1, rotayı şaşırarak ayın 6000 km uzağından geçti. Böylece ilk denemeden beklenen netîce alınamadı. Sovyetler tekrar 12 Eylül 1959’da Luna-2 isimli uzay aracını ayda araştırma yapmak için gönderdi. Ancak bu teşebbüs de aracın ay yüzeyine sert iniş yaparak parçalanmasından dolayı başarısızlığa uğradı. Nihâyet Sovyetler ay araştırmalarıyla ilgili üçüncü teşebbüslerinde başarılı olabildiler. Luna-3 adı verilen araç 4 Ekim 1959 târihinde fırlatıldı. Ay yörüngesine giren araç pekçok fotoğraf çekip dünyâya gönderdi. Bu sâyede ayın görünmeyen yüzü hakkında bilgi elde edilmiş oldu. Aynı vazîfe ile 18 Temmuz 1965’te gönderilen Sovyetlerin Zond-3 aracı da başarılı oldu. Aya yumuşak iniş yapan ilk uzay aracı olan Lu- na-4, Ruslar tarafından 3 Şubat 1966 târihinde fırlatıldı. Sovyetlerin ay ile ilgili araştırma çalışmaları Luna-10’un 31 Mart 1967’de fırlatılması ve bunun ay etrâfında bir yörüngeye girmesiyle son buldu. Amerika Millî Havacılık ve Uzay Dâiresi (NASA) tarafından aya seyâhat ve incelenmesi için hazırlanıp tatbik edilen program ise başlıca iki bölümden müteşekkildi. Birinci bölüm, aya seyâhat için gerekli ön araştırma ve hazırlıklar için Survo- yer programı; ikinci bölüm aya seyâhati gerçekleştiren Apollo programıdır. Amerikalıların ay incelemeleri 17 Nisan 1967’de Survoyer-3 aracının fırlatılması ile başladı. Amerika bu ilk denemesinde, aracı aya yumuşak bir şekilde indirerek, buradan çeşitli fotoğraflar göndermesini başardı. 14 Kasım 1967’de fırlatılan Survoyer-5 aya yumuşak iniş yaptı ve pekçok fotoğrafla bilgiler gönderdi. Ayrıca ay yüzeyinde geri kalkış manevrası yaparak bu konuda ileri bir adım atılmasına sebeb oldu. Daha sonra bir ay ara ile 7 Aralık 1967’de Survoyer-6 ve 7 Ocak 1968’de Survoyer-7 fırlatılarak her ikisini de Ay yüzeyine indirmek sûretiyle topladığı bilgi ve fotoğraflarla NASA, aya seyâhat için hazırlanan ön çalışmaların ilk bölümünü tamamlamış oluyordu. İkinci bölüm olan Apollo programı, insanoğlunun aya seyâhatini gerçekleştirmesini hedef almaktaydı. Ne var ki, bu çag açması beklenen program bir fâcia ile başlamıştı. 27 Şubat 1967 târihinde fırlatılmak için bekleyen Apollo-1 ve içerisindeki üç astronot kalkışa çok kısa bir süre kala araçta çıkan yangında kurtarılamayarak can verdiler. Kazâ
Fırlatma moturu ve sistemi
Kumanda modülü
Servis modülü
Motor
Ay modülü
Aletler kısmı
Sıvı oksijen tankı
S-2 roket motoru
Sıvı hidrojen tankı
Sıvı oksijen tankı
-J-2 roket motorları
Sıvı oksijen tankı
– Kerozen yakıt tankı
Oksijen borusu
-Tazyik bölmesi
F-1 roket motorları (5)
Yeni Rehber Ansiklopedisi 59
AYA SEYAHAT
Hizmet modülü: Uzayda araca manevra ve hizmet desteği temini vazifesini gören bölümdür. Elektrik enerjisi, hava ve basınç teminini bu bölüm sağlar. Ay modülü: Daha önceki uçuşlarda “Örümcek”, bu uçuşta ise ABD’nin sembolü olan kartala izâfe- ten “Kartal” adı verilen bu bölüm, astronotlardan ikisini alıp ay yüzeyine indirecek, daha sonra buradan havalanarak tekrar araçla birleşecek (kenetlenecek) yâni bir nevi sandal vazifesi görecek olan kısımdır. Kalan dört kısım, yakıt tankları ve aracı aya götürecek motorların bulunduğu bölümlerdir. Ateş komutu ile sâniyede 13.600 kg yakıt kullanan beş motor, 10 sâniyede 136.000 kg yakıt harcamak sûretiyle kendi boyu kadar (111 m) yükselebildi. Her an ağırlığı ve yerçekiminin azalması ve gerekse yakıt harcaması sebebiyle araç hızlandı. İtiş gücü azalmadığı için çok kısa bir zamanda ses hızını aşan araç, fırlatılışından 2,5 dakika sonra saatte 8500 km hıza ve 64 km yüksekliğe erişti. Bu anda birinci kademedeki yakıt ve kademenin (kısmın) vazifesi bitmişti. Toplam füze ağırlığının 3/4’ünü teşkil eden bu kısım atılarak hemen sonra itme gücü toplam 500.000 kg olan beş motorlu ikinci kısım ateşlendi. Araç 96 km yüksekliğe eriştiğinde emniyet için bulunan en üstteki kurtarma bölümü de atıldı. Birinci kademeden biraz daha uzun bir zaman çalışan ikinci kademe, aracı saatte 24.000 km hıza ve 183 km yüksekliğe eriştirdiği zaman, yakıtı ve vazifesi bittiğinden yeryüzüne inmek için araçtan ayrılırken, üçüncü kademenin motorlarından sâdece bir tânesi, yer çekimi etkisinden kurtulan aracı, 2 dakika 45 sâniye çalışmak sûretiyle dünyâ çevresindeki yörüngesine oturmasını sağladı. Üçüncü kademenin yakıtı ve vazifesi bitmediği için atılmamıştı. Şimdi aracın hızı saatte 28.000 km ve yerden yüksekliği 185 km idi. Dünyâ etrâfında yörüngede dönmekteydi. Artık astronotlar rahatça yerlerinden kalkabilirler, aracın kontrollerini yapabilirlerdi. Aracın ateşlenmesinden bu ana kadar tam 12 dakika geçti. Apollo-11’in uzaya atılışını seyretmeye gelen topluluk henüz dağılmadan araç dünyâ çevresindeki yörüngesine oturmuş bulunuyordu. Apollo-ll’in astronotları, dünyâ çevresindeki yörüngede iki tur atarken aracın son kontrolleriyle birlikte, aya doğru hareketin son hazırlıklarını da yaptılar ve dünyâdaki kontrol merkezine bilgi verdiler. Kalkıştan tam bir saat sonra Satürn’ün son motoru astronotlar tarafından ateşlenerek aya doğru araç yön değiştirdi. Saatte 40.000 km hızla aya doğru yöneldi. Araç aya doğru ilerlerken yapılması gereken bir iş de komuta modülü ile Kartal’ı (Ay modülü) burun buruna getirmekti. Fırlatıştaki sıra ise, komuta modülü, hizmet modülü ve ay modülü (Kar
tal) idi. Astronotların bulundukları komuta modülünden ay modülüne geçmelerinin kolay olması için, ay modülünü astronot Collins araçtan ayırarak, modüle âit motorlardan bir kısmını ateşlemek sûretiyle bir manevra yaptırıp, komuta modülü ile burun buruna kenetlenmesini temin etti. Bundan sonra artık Satürn-5 füzesi yapacağı vazifelerini bitirmiştir. Ama ne yazık ki yaptığı vazifenin mutluluğunu uzay boşluğunda terkedilmiş olarak tek başına yaşayıp gitmeye mahkûm olmakla tatmıştır. Saatte 40.000 km hızla dünyâ yörüngesinden ayrılan araç gitgide yerçekimi etkisiyle hız kaybına uğradı. Dünyâdan 320.000 km uzakta, hız saatte 3400 kilometreye düştü. Ayın çekim alanına girildiğinde ise hızı gitgide artarak ay yörüngesinde saatte 10.000 kilometreye eriştj. Hız azaltılarak ay etrâfında ve aydan 112 km yükseklikte, önce elips sonra dâiresel bir yörüngeye girdi. Ay yörüngesine girdikten sonra gerekli kon- trollar yapıldı ve astronotlardan Neil Armstrong ve Edwin Aldrin ay modülüne geçtiler. Michael Col
1-Anten 13- Dışarı Çıkış 2- Faaliyet Anteni Platformu 3- Üst Pencere 14- Merdiven 4- Hedefe Yönelme 15- Bilimsel Aletlerin 5- Televizyon Anteni Bulunduğu Yer 6- Yön Verici Motorlar 16- Giriş Çıkış Kapısı 7- Ön Yansıtıcı 17- İzleme Işığı 8- Işıklandırma 18- Işıklandırma 9- Yakıt Deposu 19- Haberleşme Radar 10- İniş Ayağı Anteni 11 – Ayak 20- Anten 12- Ana Yan Kısım 21- Ön Pencere.
13 _________ AY MODÜLÜ
veyor-3″ aracının yanına gittiler. Astronotlardan Charles Conrad ve Alan Bean aya indiler. Pekçok taş ve kum nümûneleri getirdiler. Astronotlardan Alan Bean hâtıralarında şöyle anlatıyor: “İnsan uzayda uçarken pek az kimseye nasib olan bir fırsat elde ediyor. Ufkunu genişletmek arzusu. Gerçekten, bu yolculuktan sonra içimde insanları, Allah’ı, kâinâtı ve bunların arasındaki ilişkileri daha iyi öğrenmek, anlamak arzusu doğdu.” Aya seyâhat programlarından aksayan ve ay yüzeyine inişi gerçekleştiremeyen tek proje Apol- lo-13’tür. 1970 Nisan’ında fırlatılan Apollo-13 de ay yolunda meydana gelen bir elektrik ârızası sebebiyle astronotlar ay yüzeyine inemediler, ancak ay çevresinde bir yörüngede bulunduktan sonra tekrar dünyâya döndüler. 31 Ocak 1971’de fırlatılan Apollo-14 ile aya giden astronotlar A.Shepard, E.Mitchell ve S. Ro- osa idi. Aya inen astronotlar Shepard ile Mitchell berâberlerinde götürdükleri bir el arabası ile malzemeler taşıyarak bâzı cihazlar tesis ettiler. Rusların 6 Haziran 1971 günü fezâya gönderdikleri Soyuz-11 uzay cihâzı, felâketle ve yüz karası ile neticelendi. 30 Haziranda dünyâya dönen kapsülün içindeki üç astronot ölmüştü. 26 Temmuz 1971’de fırlatılan Apollo-15, ay yolculuğunda pekçok husûsiyetler ihtivâ eden bir programdır. Bu yolculukta, hazırlanan bir ay arabası ile astronotlardan David Scolt ve James İrwin, ay yüzeyinde evvelki seyahatlere nisbeten daha uzak mesâfelere seyahat edebildiler. Birçok cihaz tesis eden, pekçok araştırma ve denemede bulunan astronotlar, ayın teferruatlı bir haritasını hazırladılar. Ayrıca da sun’î bir uyduyu Apollo aracından fırlatarak ay yörüngesine yerleştirdiler. 16 Nisan 1972’de fırlatılan Apollo-16 ile aya seyâhat eden astronotlardan John Young ve Charles Duke bir başka ay arabası ile ay üzerinde dolaştılar. Pekçok deney ve araştırmalarda bulunan astronotlar bâzı cihazlar yerleştirerek daha sonra dünyâya döndüler. Aya son seyahat 1972 senesinin sonlarında gerçekleşti. Apollo-17 ile yapılan bu seyahat, ay araştırmalarının şimdilik sonu olmaktadır. İlerde yıldızlara yapılacak seyahatler için düşünülen projelerde ay bir üs olarak kullanılacaktır. Aya toplam 6 uçuş yapıldı ve 12 astronot ay yüzeyine indiler. Toplam 6 tâne jeofizik gözlemevi kuran astronotlar, 360 kg ağırlığında kaya ve diğer maddeleri dünyâya getirdiler.