Ayvalık,

Ege Bölgesi’nde, Balıkesir iline bağlı ilçe ve ilçe merkezi kent. Yüzölçümü 266 km2 olan Ayvalık ilçesi kuzey ve kuzeydoğuda Gömeç ilçesi, doğu ve güneydoğuda İzmir ili, güney, güneybatı, batı, kuzeybatı ve kuzeyde Ege Deniziyle çevrilidir. Ayvalık ilçesi, genellikle alçak tepelik alanlardan oluşur. Madra Dağının uzantıları ilçenin doğu kesimini engebelendirir ve kıyıya doğru giderek alçalır. Ovalar kıyı kesiminde yer alır. Kıyı çizgisi güney ve üneybatıda oldukça düz, kuzey ve kuzeyatıda ise daha girintili çıkıntılıdır. Kuzey ve kuzeybatı kıyısı açığındaki çok sayıda ada, Yund Adaları adıyla anılır. Bunlardan en büyüğü olan ve eskiden Cunda Adası adıyla anılan Alibey Adası(*) daha sonra bir köprüyle karaya bağlandığından yarımada durumundadır. İlçenin en önemli akarsuyugüneyde Ege Denizine dökülen Madra Çayıdır. İlçe ekonomisi ağırlıkla zeytin üretimine ve bununla ilgili sanayiye dayanır. İlçe topraklarının büyük bölümünü zeytinlikler kaplar. Zeytin ürününün toplandığı aylarda (kasım- şubat) Türkiye’nin birçok bölgesinden Ay- valık’a yoğun bir mevsimlik işçi göçü olur. İlçede ayrıca mandalina yetiştirilir, bağcılık yapılır. Bağyüzü köyünde yetiştirilen Kozak üzümü ünlüdür. Son yıllarda turfanda sebzeciliği geliştirme yönünde önemli adımlar atılmıştır. Başta Kozak’ın çam balı olmak üzere bal üretimi de artmaktadır. İlçe ekonomisinin yanı sıra bölge ve ülke ekonomisinde önemli bir yeri olan zeytinliklerin çoğu İstanbul, İzmir gibi büyük kentlerde yaşayan büyük toprak sahiplerine aittir. Ayvalık’ta özel sektör fabrikalarından başka Vakıf Zeytinlikleri -İşletmesi’nin de bir zeytinyağı fabrikası vardır. Turizm, ilçe ekonomisinde büyük bir önem taşır. Turizme yönelik olarak hizmet veren birçok tesis vardır. Kentten birkaç kilometre uzaklıkta ince kumlu, doğal kumsallar yer alır. En ünlü plajlar Sarımsaklı, Kapri, Çamlık ve Aybar’dır. Yat limanı 1970’lerin sonunda tamamlanmıştır. Ayvalık’ın görülmeye değer yerlerinin başında kentin güneybatısındaki koyları ve Ege Denizini gören, manzarasının güzelliğiyle ünlü Şeytan Sofrası’dır. Doğal ve tarihsel değerler açısından zengin olan ilçede Çamlık ve Paşalimanı orman içi dinlenme yerleri vardır. Bir kıyı yerleşmesi olmasına karşın balıkçılık Ayvalık ekonomisinde önemli bir yer tutmaz; daha çok, kente bir karayoluyla bağlı olan Alibey Adasında yapılır. Tarihte Taliani va Kydonia adlarıyla da anılan Ayvalık, çok eski bir yerleşim merkezidir. Yörenin bilinen en eski halkı Misyalı- lardır. Yöre İÖ 330’da MakedonyalIların, İÖ 30’da da Romalıların egemenliğine girdi. Daha sonra BizanslIlar tarafından yönetilen Kydonia ve çevresi, 15. yüzyılın ilk yarısında Osmanlılara bağlandı. Bizans İmparator- luğu’nu yıkmayı hedefleyen Osmanlılar, Yund Adalarının bazılarında üsler kurdular. Bu tarihte kent, limana egemen konumda bir tepenin üstündeydi. Tarım ve ticareti büyük ölçüde geliştiği gibi, bir kültür merkezi olarak da ün kazanmıştı. Nüfusunun yandan çoğunu Rumlar oluşturuyordu. OsmanlI egemenliği altında da özerkliğini korudu; Sadrazam Haşan Paşa, Kydonia’nın bağımsızlığını tanıyan bir ferman yayımladı. Halkının büyük bölümü Rumlardan oluşan Ayvalık’ın nüfusu 19. yüzyıl başlarında 30 binden fazlaydı. Ekonomisi zeytincilik, bağcılık, sabunculuk, balıkçılık, değirmencilik ve tuz üretimine dayanıyor, ticaretinin büyük bölümünü yurtdışıyla yapıyordu. Ayvalık 19. yüzyıl başlarında Yunan bağımsızlık hareketine katıldı. Çevredeki Rum ve Türk köyleri arasında çatışmalar başlayınca devlet bölgeye asker gönderdi. Silahlarını bırakmayarak adalara kaçan Rumlara 10 yıl kadar sonra geri dönme izni verildi. Ayvalık 1843’te kaza yapılarak Karesi (Balıkesir) sancağına bağlandı ve yüzyıl sonlarına doğru eski canlılığını yeniden kazandı. Bu dönemde liman derinleştirilerek gemilerin kıyıya yanaşmasına elverişli duruma getirildi. Kent 20. yüzyıl başlannda da çeşitli çatışmalara sahne oldu. Rumlar, Balkan ve I. Dünya savaşları sırasında yeniden başkaldırdı. Ayvalık 29 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgal edildi. Ali Çetinka- ya önderliğinde toplanan gönüllülerle Ayvalık cephesi oluşturuldu ve kent 15 Eylül 1922’de kurtanldı. Kurtuluş Savaşı sonrasında, Lozan Antlaşması doğrultusunda yapılan mübadeleyle Ayvalık Rumlan Yunanistan’a göç ederken, Midilli, Girit ve Mkedonya’dan gelen Müslüman göçmenler Ayvalık’a yerleşti. Ticareti elinde bulunduran zengin Rumla- nn gitmesinden sonra bir çöküntü dönemi geçiren Ayvalık kentinin nüfusu 1950’de 15 bini bile bulmuyordu. Günümüzde özellikle yazın büyük canlılık kazanan kentin 3 km doğusundan E-24 Karayolu geçer. Kentin il merkezi Balıkesir’e uzaklığı 127 km’dir. İlçedeki önemli tarihsel yapılar arasında, hepsi de 19. yüzyılda kilise olarak inşa edilmiş olan ve Cumhuriyet sonrasında camiye dönüştürülen Saatli Kilise, Alibey (Çınarlı) Camisi, Yeni Cami ve Biberli Cami sayılabilir. 19. yüzyılda II. Abdülha- mid’in yaptırdığı Hamidiye (Minareli) Camisi, Ayvalık’taki baştan cami olarak tasarlanmış tek yapıdır. Ayvalık Belediyesi Cumhuriyet’ten önce kurulmuştur. Nüfus (1990) ilçe, 46.827; kent, 25.687.