BAĞDAT PAKTI

BAĞDAT PAKTI; Alm. Bündnis Bağdats, Fr.
Pacte d’Baghdad, İng. The Baghdad Pact. Türkiye,
Irak, İngiltere, İran ve Pakistan arasında
kurulan Ortak Savunma ve Bölgesel İşbirliği Teşkilâtı.
2 Nisan 1954’te Türkiye ile Pakistan arasında
imzalanan güvenlik işbirliği antlaşmasıyla
Bağdat Paktının kuruluşuna ilk adım atıldı. 24
Şubat 1955’te Türkiye-Irak arasında bölgesel işbirliği
antlaşması imzalandı. Antlaşma bölge barışı
ile ilgili bütün devletlere Türkiye ve Irak tarafından
tanınmış olmaları şartıyla açıktı. Bu sebeple
4 Nisan 1955’te İngiltere pakta girdi. Türkiye
ve Irak’ın çağrısı üzerine 23 Eylül 1955’te Pakistan,
3 Kasım 1955’te İran pakta katıldı. ABD
pakta gözlemci gönderdi. Böylece Türkiye, Pakistan,
Irak, İran ve İngiltere’den meydana gelen
Savunma İşbirliği Antlaşması Teşkilâtı meydana
geldi. Bağdat Paktı Dâimî Konseyi, Kasım
1955’te düzenlediği ilk toplantısında, teşkilât merkezinin
Bağdat’ta olmasına ve teşkilât içinde Dâimî
Askerî Komite ile Ekonomik Komite kurulmasına
karar verdi.
Bağdat Paktının kurulmasının birçok faydalan
olduğu gibi, Ortadoğu’da Pakta üye olan devletlerle,
olmayan devletler arasında ayrılığa sebep oldu.
Hatta Pakta üye olmayan ülkeler, üye ülkelerin,
Batıkların denetimine girdiğini iddiâ ettiler.
Böylece gerginlikler başgösterdi. 14 Temmuz
1958’de Irak’ta krallığın devrilmesi Paktın geleceğini
tehlikeye düşürdü. 28 Temmuz 1958’de
Londra’da toplanan zirvede Paktın varlığını sürdürmesi
kararlaştırıldı. ABD ile ayrı ayrı güvenlik
antlaşmalarının imzalanması karara bağlandı.
Bu toplantıya Irak katılmadı. 24 Mart 1959’da
da Pakttan çekildiğini resmen açıkladı. Paktın
adı 21 Ağustos 1959’da Merkezî Antlaşma Teşkilâtı
(Central Treaty Organisation= CENTO) olarak
değiştirildi. Teşkilâtın merkezi Ankara oldu.
Böylece siyâsî, ekonomik ve askerî bakımdan elle
tutulur bir fayda getirmeyen Bağdat Paktı sona
erdi.
Bağdat Paktının sona ermesiyle ABD, İngiltere,
Türkiye, Pakistan ve İran’ın üyelikleriyle
kurulan CENTO içinde ABD etkin rol oynamaya
başladı. Teşkilâtın askerî planlama kurulunun
başına ABD’li bir general getirildi. Fakat
askerî sahada elle tutulur bir çalışma yapılamadı.
Sâdece ekonomik işbirliğini artırma teşebbüsleriyle
sınırlı kalan CENTO, ABD’nin Hindisi
an-Paki s tan anlaşmazlığı ve Türkiye’nin Kıbrıs
meselesinde takındığı tavır sebebiyle önemini
tamâmen yitirdi. Pakistan 12 Mart 1979’da,
İran ise ertesi gün teşkilâttan ayrıldıklarını açıkladılar.
Bu gelişmeler üzerine CENTO Dâimî
Komitesi Eylül 1979’da teşkilâtı feshetti. Böylece
CENTO da sona erdi.