BALİNA

BALİNA (Balaena); Aim.Walfisch, Fr. Baleine,
İng. Whale. Familyası: Balinagiller (Balaenidae).
Yaşadığı yerler: Sürüler hâlinde, çoğunlukla
soğuk okyanuslarda yaşar. Özellikleri: 30
metre boyunda, 200 ton ağırlıkta olanları vardır.
Suda yaşayan sıcak kanlı memelilerdir. Yavrularını
doğurur ve sütle beslerler. Ömrü: 70-90 yıl. Çeşitleri:
İspermeçet, gagalı, kâtil balinalar ile yunuslar
dişli balinalardandır. Mâvi balina, kambur
balina, Grönland balinası (Kutup balinası), Fin
balinası dişsiz, çubuklu balinalardır.
Arktik denizlerde yaşayan en iri ve büyük memeli
hayvan. 60 fil veya 350 sığır rahatlıkla içine
sığabilir. Ağzını açtığında bir kayıkla tayfalarını rahatlıkla
yutabilir. Memeli olup, akciğer solunumu
yapmasına rağmen vücudu balığı andırır. Ön üyeleri
kürek şeklindedir. Arka üyeleri ise gelişmemiştir.
Sert, kılsız ve kaygan derisinin altında 45
cm kalınlıkta bir yağ tabakasına sâhiptir. Kemikleri
süngerimsi olup, içleri yağla doludur. Balıkların
tersine olarak kuyruk yüzgeci yatay ve kemiksizdir.
Tuzlu sudan etkilenmemeleri için gözyaşı
bezleri koruyucu sıvı bir madde salgılar. Sürü
hâlinde gezerken kendilerine has sesler çıkararak
haberleşirler. Bir kâtil balina aynı anda iki ses
çıkarır. Mâvi balinalar ise bütün okyanusa yayılan
sesler çıkarırlar. Dış kulakları olmamasına rağmen
işitme duyuları çok güçlüdür. Koku alma duyusundan
mahrum oldukları sanılır. Yavrularını
emzirirken yan yatar ve sütü yavrunun ağzına püskürtürler.
15-20 dakika aralıklarla su yüzüne çıkıp,
başlarının üzerindeki kapaklı burun delikleri ile nefes
alırlar. 1,5 saat su altında kalabilirler. Burun deliklerinden
su fışkırtmazlar. Dışarı soludukları
ısınmış nemli hava atmosferde yoğunlaştığından
fışkıran bir su hortumunu andırır.
Dişli ve dişsiz olmak üzere iki alttakımı vardır.
Dişsiz balinalar üst çenelerinden uzanan 4-5
metre uzunlukta 400 kadar balina çubuğuna sahiptir.
Ağzını açıp plankton, küçük balık ve yumuşakçaları
ağız boşluğuna alır. Suyu, kuvvetli dili
ile dışarı sızdırırken, besinler iç yüzeyi fırça
gibi püsküllü balina çubuklarına takılır. Çubuklu
balinaların gırtlağına bir insan yumruğu zor sığar.
Yemek borusu daha da dardır. Küçük canlılarla
beslenmek zorundadır. Balinaların en büyüğü mâvi balinadır. 31 m boyunda 200 ton ağırlıkta olanları
vardır. Dişsiz balinalarda iki, dişli balinalarda
bir burun deliği bulunur. Burun deliği nefes borusuna,
ağız ise yemek borusuna açılır. Yemek borusu
ile soluk borusunun hiçbir irtibatı olmadığından,
ağızdan alınan suyun akciğerlere kaçma tehlikesi
yoktur. Dişli balinaların alt çenede (ispermeçet
balinası) veya her iki çenede (kâtil balina, yunus
balığı) avını yakalamaya yarayan aktif dişleri vardır.
Atlantik ve Pasifik’te yaşayan kâtil balinaların
boylan 9 metreye kadar ulaşır. Sürü hâlinde avlanan
yırtıcı hayvanlardır. Balinaların en hızlısıdır.
Geldiklerini fark eden fok, yunus ve diğer balinalar
kaçacak yer ararlar. Ağzı ve boğazı küçük fok
ve morsları yutabilecek genişliktedir. Kendilerinden
çok iri balinalara saldırıp onları parçalarlar.
Balinalar memeliler arasında en uzun göç eden
hayvanlardır. Üreme mevsimlerinde birkaç yüz
adedi aşan sürüler hâlinde görülebilirler. Bununla
birlikte daha küçük gruplar hâlinde ve bazan da
tek olarak rastlanırlar. Memeli deniz hayvanları
üremede her yönden kara memeli hayvanlanna benzerler.
Gebelik zamânı umûmiyetle bir seneye kadar
uzayabilir. Fakat bâzan bu süre cinslere göre 11-
15 ay şeklinde değişir. Büyük balinalar umûmiyetle
5-6’ncı yaşlarından sonra erginlik çağma girerler
ve muhtelif senelerde yavrularını doğururlar.
Denizde yaşayan memeli hayvanlardan küçükleri,
yazın başlangıcında doğum yapar veya
çiftleşirler. Büyük balinalar ise bu faâliyetlerini daha
geniş bir zaman (ay) içerisinde gerçekleştirirler.
Umûmiyetle tek doğururlar, bâzan ikiz hattâ daha
fazla doğurdukları da görülür. Yeni doğan balinanın
büyüklüğü yetişkine nazaran ‘oldukça büyüktür.
Ana balina 9-10 m boyunda olup, yavru ise
61-165 cm arasında değişir. Büyümeleri çabuk
olur. Balina yavrusunun ilk sene, boyu bir kat
uzar. 2-3 senede yetişkinlerin boyuna varır. Balinaların ortalama yaşları insanmkine çok yakındır.
Bir Fin balinası, 80 yıl kadar yaşar. Balinalar
yavrularını su içine doğurur. Bunlar hemen yüzmeye
başlar. Birkaç aylık süre için ana balinadan
süt emerler. Bu süre bâzan bir seneye kadar uzayabilir.
Emme diğer memeli hayvanlarda olduğu
gibidir. Ana balinanın sütü geniş kanallardan akarak
süt kanalında tevzi edilir. Yavru balina ana
balinanın memelerinden sütü deniz suyuna karıştırmadan
emebilmektedir. İspermeçet balinası (Kaşalot)
18 m boyunda 50 ton ağırlıkta olup, okyanus
derinliklerinde dev mürekkepbalığı ve ahtapot avlar,
köpekbalığı yuttuğu da olur. Bâzan yediği mürekkepbalığının
gagası sindirim borusuna saplandığında
bu yaralı kısımlarda amber birikir. Yanıcı
ve güzel kokulu olan bu yağlı madde, gaita (kusuntu)
hâlinde dışarı atılır. Bir zamanlar altın değerinde
olan amber, bugün parfüm sanâyiinde kokuları
sabitleştirici olarak kullanılır.
Avlanmak istenen bir ispermeçet balinası tarafından
1891’de yutulan gemici James Bartley 24
saat balığın karnında baygın kaldı. Arkadaşları
balinayı avlayıp tayfayı kamından çıkarıp hastahâneye
yatırdılar. Vücudu balığın sindirim sıvıları
tarafından beyaz lekeler halinde yanmış olan
Bartley’in aklî dengesi iki hafta sonra yerine geldi.
Tek bir balinadan her biri 300 kg ağırlığında 100
varil yağ çıkarılır. Balina yağı deri sanâyiinde,
cilt kremi, ruj ve margarin imâlinde kıymetli bir gelirdir.
Amerika’da hidrojene edilmiş balina yağı sabah
kahvaltısında lüks bir margarin olarak kullanılır.
Bugün ilaç sanâyiinde bile önemli rol oynar.
Milimetrenin 400.000’de biri kalınlıkta balina yağı
büyük göl ve barajların yüzeyine serpildiğinde
buharlaşma ile su kaybı önlenmiş olur. Balina eti
kızartıldıktan sonra konserve hâline getirildiğinde
dana eti lezzetini verir. Japonya’da insanların
önemli bir yiyeceğini teşkil ettiği gibi yem sanâyiinde
de önemli rol oynar. Eti ve kemikleri öğütülerek
balina unu hâline getirilir. İç organlarından
da gübre îmal edilir.
Balina avcılığı özel patlayıcı zıpkmlı toplarla
donatılmış gemilerle yapılır. Zıpkınlanan yavruyu
ana balina ölüm pahasına terk etmez. Saatlerce
onu kurtarmaya çalışır. Bâzan bilinmeyen sebeplerle
balinalar toplu halde kıyılara vurarak intihar
ederler. Vücutlarının ağırlığı sebebiyle akciğerleri
ezildiğinden havasızlıktan boğulurlar.