Balkanlarda Hezimet Çanakkale’de Zafer
Nasıl Oldu?
Çanakkale Muharebeleri ile Balkan Harbi’nin Mukayesesi
Yrd. Doç. Dr. Omer AKDAĞ anakkale Muharebele- ri’nin mahiyetini tam anlayabilmek için Balkan hezimetinin doğru-dü- rüst bir izahının yapılması gerekir. İki buçuk yıl önce Balkan Harbi’n- de “savaşmayan” askerle Çanakkale’de muzaffer olan mehmetçik aynı olduğuna göre değişen ne olmuştur? Balkan Muharebelerinde askerimiz düşmana niçin direniş “göstermemiştir?” Mehmetçiğin cenk meydanından silahını bırakarak “kaçması” tarihimizde görülmüş
Balkanların, 1912 yılında bir kaç ay içinde elden çıkmasının sebebi anlaşılmadan Çanakkale Zaferi tam olarak anlaşılamaz. “Türk” adının “Müslüman” şeklinde algılandığı bu güzel vatan parçasının elden çıkmasına sebep olanlara hesap sorulmalıdır. Balkan Savaşı’nda Osmanlı ordusu, beş yüz yıl idare ettiği toprakları bir ay gibi çok kısa bir sürede boşaltmış, bundan iki buçuk yıl sonra da Gelibolu’da destanlar yazmıştır. Balkan hezimetinin hesabı, hataların tekerrürünü önlemek adına sorgulanmalıdır…
Balıkçılar iskelesi ve deniz hamamları tarafından Selanik’i gösteren bir kartpostal
değildir. Bu, çok acıklı olduğu kadar hazin bir manzara olan Balkan felaketinin müsebbipleri kimlerdir? Tahsin Paşa’nın 35 bin askerimizle savunduğu Selanik, Yunanlılara niçin tek bir kurşun atılmadan “teslim” edilmiştir?1 Bu soruların cevapları aranmalı ki, tarih bir masal veya hikâye olmaktan kurtarılsın.
Balkan Muharebelerinde tarafların sahip olduğu arazi miktarına bakıldığı zaman, Osmanlı Devleti çok avantajlı bir konumdadır. Balkan Muharebesinin başladığı tarihte Osmanlı’nın sahip olduğu arazi miktarı 7 milyon kilometrekaredir. Osmanlı’dan yeni kopmuş olmalarına rağmen, dönemin siyasî gaflarından cesaret alarak saldıran Balkan devletlerinin toplam
Maalesef, aslî vazifesi olan vatan savunmasına bütün gücünü harcaması ve tek vücut olması gereken ordumuz siyasî oyunların içine yuvarlanmış, birlik ve beraberlik zedelenmiştir. Hesap şudur; cephede asker savaşmaktan alıkonulacak ve asker savaşmadığı için OsmanlI ordusu mağlup olacaktır.
arazi miktarı ise 216 bin kilometrekare civarındadır. Başka bir ifadeyle Balkan Muharebelerinde Osmanlı Devleti, savaşa tutuştuğu devletlerin tamamından toprak itibarıyla 33 kat daha büyüktür. Nüfus bakımından da Osmanlı Devleti avantajlı durumdadır. OsmanlI’nın nüfusu 55 milyon civarındayken, saldıran dört Balkan devletinin toplam nüfusu 10 milyon kadardır.2 Bu yönüyle de Osmanlı Devleti, savaştığı Balkan devletlerinden beş kat daha fazladır. Üstelik Balkan Muharebelerinde, Os- manlı Devletinin karşısında donanması olan sadece ve sadece Yunanistan’dır.3
Osmanlı açısından bütün bu olumlu şartlara rağmen, Balkan
Balkanlara sevk edilen Osmanlı askerleri Haydarpaşa’da nakliye vapurlarına binerken
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin tertip ettiği mitinglerin fotoğrafları “Millet harp istiyor!” başlığıyla devrin yayın organlarında neşrediliyordu.
Savaşı’nda Osmanlı ordusu, beş yüz yıllık vatan topraklarını bir ay gibi çok kısa bir süre içinde boşaltmıştır. Balkan Muharebele- ri’nde savaş meydanım âdetâ ka- çarcasına terk eden, yüzlerce yıl Osmanlı mührünü taşıyan Selani- k’i tek kurşun atmadan teslim etmek gibi bedbahtlıkta bulunan asker, iki buçuk yıl sonra Gelibolu’da destanlar yazmıştır.
Kaybedilecek gibi görünen fakat “beklenmeyen” bir zaferle taçlanan Çanakkale Zaferi’nin gerçekleştiği Birinci Dünya Savaşı’nda, İtilaf Devletleri’nin insan kaynağını teşkil eden nüfusu, sömürgeleriyle birlikte toplam 516 milyondur.4 Buna karşılık Osmanlı Devleti’nin nüfusu 55 milyon civarındadır. Bu durumda İtilaf Devletleri’nin insan kaynağı Osmanlı Devleti’nden tam dokuz kat daha fazladır.
Osmanlı donanması, teçhizat ve teknik açıdan İtilaf Devletleri donanmalarıyla kıyas bile edilemez. Birleşik donanmanın sahip olduğu imkânlar şöyledir; 18 zırhlı, 12 kruvazör, 27 muhrip, 1 uçak gemisi, 36 mayın gemisi, 2 hastane gemisi, 86 nakliye gemi si, 222 çıkarma gemisi, 1 balon gemisi ve 42 uçak. Osmanlı’da donanmanın son derece zayıf olduğunu söylemeye gerek yoktur.
yanında savaşa girdikten sonra buradan bir kısım toplar getirilmeye başlanmıştır ama Çanakkale Cephesi’nde binlerce Mehmetçik şehîd olduktan sonra..
Balkan Hezimetinin Sebepleri
Balkan hezimetinin en önemli sebeplerinden birisi şüphesiz ki ordunun politize olma-
Savaş imkanları ise çok miitavazı- dır. Büyük bir çoğunluğu eski olan ve menzilleri ortalama 8 ki- lometre ا]ل،ا(ء toplar, ©smanlı Devleti’ııiıı savunma gücünü teşkil etmektedir. 15 kilometre- ye kadar atış yapan topların sa- yısı oldukça azdır Boğazın gi- rişindeki tabyalarda seyyar top- lar bulunmaktadır. Seferberlik ilanının hemen ardından, va- zife yapamayacak kadar eski zırhlılardan sökülerek karaya çıkarılalı bu toplar değişik çapta 230 adettir. Fakat bun- lardan aııcak 82’si düşmana karşı- İlk verecebilecek vasıftadır.5
Diğer taraftan, İngiltere’ye si- pariş edilen ve parası peşin ödenen zırhlılar alınamamıştır. Alman- ya’ya bir miktar uzun menzilli ağır top ve cephane siparişi verilmiş ama !؛ıılgaıistan ve Romanya ta- rafsız آ،لآآاااآاال olduklarından, muharebenin başlarında bu silah- lar Türkiye’ye getirilememiştir. Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin
Rumeli’de görev yapan ordumuzda subaylar “İttihatçı ve İttihatçı olmayanlar” şeklinde bölünmüşlerdir. Peygamber ocağı olarak görülen asker ocakları artık İttihat ve Terakki Partisi’ne yaranmak, Hürriyet ve İtilaf Partisi uğruna mücadele etmek gibi bir duruma düşürülmüştür.
Fotoğrafın altında “Ru- meli-i Şarki’nin merkezi olup Allah’ın yardımıyla yakında Osmanlı ordusu tarafından Bul-
garlardan geri alınacak olan Filibe şehrinin manzarası” yazmakta. Fakat heyhat! Savaşta Filibe ve sair yerleri ge-
ri almayı bırakın, bü- tün Balkanları kaybet- miştik!
19. asrın sonlarında Edirne
İttihat ve Terakki Partisi’nin ileri gelenleri için millî duygular, bir atlama tahtası olarak kullanılmıştır. Bu kişiler, Türk milletine güvenmek yerine yabancılara bel bağlamayı tercih etmişlerdir. Ahmed İzzet Paşa’mn ifadesiyle “Devlet işlerinde aşırı hırslı, cahil ve belki de bazı yabancı casusu ve aleti olan hunharlara aldanmış kimseler söz sahibidir”.6
Bu yabancı aletler cephedeki mehmetçiklerin direniş azmini kırmak için faaliyetlerde bulunmuşlardır. Askerlerin maneviyatını dinamitleyerek felaket tellallığı yapmışlardır. İttihat ve Terakkiden olmadığı için, dönemin başbakanı Kâmil Paşa hakkında şu söylenti yayılmıştır; “Kâmil Paşa, memleketi sattı. Top ve tüfeklerinizi bırakın, düşmanlar geliyor!” Bu olumsuz propagandaların neticesinde milletin yetersiz imkânlarıyla satın alınmış bulanan yüzlerce top ve binlerce tüfek yollarda terk edilmiştir. Tüyü bitmemiş yetimin hakkı bulunan parayla alınmış olan ve düşman ellerine bırakılan bu silahların hesabını sormak gerekmez miydi?
Aslî görevi vatan savunması olan ordumuz siyasî oyunların içine yuvarlanarak birlik ve beraberlik ruhu zedelenmiştir. Hesap şudur; cephedeki asker savaşmaktan alıkonulacak ve asker savaşmadığı için Osmanlı ordusu mağ-
Balkanlarda cephedeki
askerin direniş azmini yok etmek için propaganda yapan felaket tellallarının başında; İttihat ve Terakki Par- tisi’nin siyasî şefi, bir süre sonra “Paşa” olacak olan Talat Bey gelmektedir.
lup olacaktır. Askerî bir yenilgi, hükümet bunalımına yol açacak ve neticede İttihat ve Terakki Partisi’ne iktidar yolu görünecektir. Bu küçük hesaplar yüzünden koca Rumeli kaybedilmiş ve bu coğrafyadaki binlerce Müslüman halk, tarifi imkansız vahşetler içine terk edilmiştir.7
Cephede askerin direniş azmini yok etmek için propaganda yapan felaket tellallarının başında İttihat ve Terakki Partisi’nin siyasî şefi, bir süre sonra “Paşa” olacak olan Talat Bey vardır. Talat Bey, Bulgarlar tarafından kuşatılan Edirne şehrimizin savunma hazırlığı içindeki asker ve subaylarımızı tesir altına almak için faaliyet göstermiştir. Er üniforması8 ile “gönüllü” olarak katıldığı askeri birliklerde, bilhassa Anadolulu erlere, Rumeli’yi savunmamalarını telkin etmiştir. Durumu haber alan ordu kumandanı Şükrü Paşa, Talat Bey’i huzuruna çağırarak, derhal ilk trenle Edirne’yi terk etmesini, aksi takdirde kurşuna dizdireceğini söylemiştir. Bu sert ihtar üzerine Talat, Edirne’yi terk etmek zorunda kalmıştır. Anadolulu askerlerin direnişini kırmaya çalışan Talat’ın yerine aynı partiden, Kızılay müfettişi olarak vazife yapan Dr. Ba- haeddin Şâkir Bey gelmiştir. Her iki İttihatçının ana hedefi, Edirne’nin savunulmasını engelleyerek hükümet bunalımı meydana getirmek ve ne pahasına olursa olsun iktidara gelmektir.9
Balkan Muharebelerinde İkinci Doğu Ordusu’nun kumandanı olan Mahmut Muhtar Paşa, İttihatçıların ordu içindeki sorumsuz davranışlarını şu cümlelerle tespit etmektedir; “Askerlerimizi gerilemeye ve kaçmaya sevk eden kuvvet, düşman orduları değildi. Bize inen darbe düşmandan değil sorumsuz davranışlarımızdandı. “10
OsmanlI haritası ء؛ط 19. yüzyılın sonlarında Balkanları gösteren
Anadolu’ya yığın yığın göç başlamıştır. Düşman çetelerinden canlarını kurtarabilen vatandaşlarımız aç ve bî-ilaç, Anadolu’ya sığınmışlardır. İstanbul başta olmak üzere büyük şehirlerimiz yüzbinlerce Balkan muhaciriyle dolup taşmıştır.
Şimdi şöyle bir soruyu sormamız gerekmez mi?
Rumeli’nin elden çıkmasına sebep olan, Osmanlı Devleti’nin statüsünü “büyük devletler” mevkiinden “küçük devletler” mevkiine düşürenler hakkında nasıl bir muamele yapılmıştır?
Orduyu siyasî bir entrikanın içine sokanlar, cephelerde Mehmetçiğin direniş azmini kıranlar hesap vermedikleri gibi bu kişiler,
ittihatçıların ordu içindeki bu sorumsuz davranışlarının acı neticelerinden birisi de Bulgar cephesinde meydana gelmiştir. Bu cephede bulunan askerleri mizin tamamı muharebeye katılması gerekirken bu talihsiz uygulamaların neticesinde askerlerimizin yarısı çatışmaya katılmamış, muharebeye katılan askerlerimiz de çatışmanın başında savaş meydanını terk ederek, “kaçmışlardır”. Bulgar ordusu, Türk askerinin bu “kaçmasına” ilk anda bir mana verememiştir. Bunu bir savaş taktiği zannederek takip etme cesaretini de gösterememiştir.” Fakat kısa bir süre sonra gerçek durum anlaşılmış ve komitacılar, bu topraklarda bulunan evlad-ı fatihan üzerine akbabalar gibi çullanmışlardır.
Balkan Muharebeleri’nde böylesi kısır particilik ve küçük hesaplar uğruna Osmanlı askerinin dinamizmi kırılmıştır. Ortaya çıkan tablo kelimenin tam manasıyla facia olmuştur. Muharebenin daha ilk haftalarında, asırlardır Türk milletinin ikinci vatanı olan Rumeli kaybedilmiştir. Muharebeye tutuştuğumuz Balkan Devletleri, beş buçuk asırlık Osmanlı yurdunu işgal etmeye başlamışlardır. Arnavutluk, Girit, Doğu Ege Adaları, Üsküp, Manastır, Yenipazar, İşkodra, Yanya dâhil 33 sancak ve 158 kazamız elimizden çıkmıştır.12 Yunan kralının beyaz at üzerinde bir “fâtih” edasıyla Selanik’e girmesi gönüllerde derin yaralar açmıştır.13
Osmanlı Devleti’nin ikinci payitahtı olan Edirne artık işgal altındadır. Düşman kuvvetleri İstanbul kapılarına dayanmıştır. Yüzyıllardır Osmanlı idaresinde huzur içinde olan Rumeli’den
meşru yollardan ikddara geleme- yeceklerini bildiklerinden dolayı bir darbe ile idareyi el^ geçirmiş- ler ve ülkeyi Birinci Dünya Sava- ş،’na sürüklemişlerdir. Sorgula- mayan ve hataların ا،اا؛ا’ا؛ا’ا’ا’اآاءء önlemeyen bir tarih, sayfalara yüktür.ئ
Dipnotlar: ١ Mehmet Selahattin Bey, ittihat ؛»١ Terakki- ,nin Kuruluşu ve OsmanlI De^eti’nin ^ı^ılışı Hakkında Bildik- lerim, s. 12 ;ه Yılmam öztuna, Rumeli’ni Kaybımız 93 ve Bal- kan Savaşları, İstanbul 1990, s. 184; و Suphi ^؛٧٢ İleri, Balkan Harbi’nde OsmanlI Ordusunun 598 bin, Balkan □pvlptlpri’nin 568 bin mevcutlu لا^لاولاهاه belirtmektedir. Bkz. Suphi ؛٠ İleri, Siyasi Tarih, İstanbul 1940, s. 323; 4 ؛٨١ l^san Sabis, Harp Hatıraları, ١. Dünya Harbi, İstanbul 1990, s. 69-?0; Ingiltere- ‘nin nüfusu 46.490.000, s^ürgelerinin nüfusu 3?6.684.000 dir. Fransa’nın nüfusu 39.600.000, s^ürgele- rinin n^usu 53.909.000’dir; 5 Fikret Güneşen, Çanakkale Savaşları, İstanbul 1986, s. 25-26; 6 Ahmet İzzet Paşa, Fetya- dım, C. I, İstanbul 1992, s. 179, 7 Mehmet Selahattin Bey, age, s. 58; 8 Talat Bey, orduya M. Sami adıyla katılmıştır. Bkz. Tevfik Çavdar, Talat Paşa, Ankara 1995, s. 222; 9 öztuna, a.g.e., s. 95-96; 10 Mahmut Muhtar, Balkan Harbi, İstanbul 1979, s. 179; 11 Mahmut Muhtar, a.g.e., s. 179; 12 ötfuna, a.g.e., S.184; 13 Mahmut Muhtar, a.g.e., s. 179.