BERİLYUM

BERİLYUM; Aim. Beryllium, Fr. Béryllium,
İng. Beryllium. Metalik ve ametalik özelliklerin
her ikisini de gösteren hafif bir kimyasal element.
Periyodik (devri) sistemin ikinci grubunda yer
alan berilyum, Be şeklinde sembolize edilir. Atom
numarası (Z) = 4, atom ağırlığı (A) = 9,01’dir.
Kararlı izotopu yoktur. Birkaç radyoaktif izotopu
bilinmektedir. Bileşiklerinde +2 değerli olur. Tabiatta
az rastlanan elementlerden olup yer kabuğunda
% 0,001 nisbetinde bulunur. Berilyum minerallerinin
yataklarının çoğu Brezilya, Arjantin,
Afrika ve Hindistan’dadır. İlk olarak 1828’de
Wôchlar tarafından elde edilmiştir. En tanınmış minerali,
kıymetli bir taş olan beril, 3BeO, A120 3.
6Si02 formülüne sahiptir. Zümrüt, kromoksit
(Cr20 3) ihtiva eden ve yeşil renkli olan bir berildir.Berilyumun elde edilmesi için beril mineralinden
faydalanılır. Beril öğütülerek ince toz hâline getirilir.
Bir kısım beril iki kısım sodyum hekzaflorosilikat
(Na^iFg) ile karıştırılıp 850°C’ye ısıtılır. Meydana
gelen sodyum fluoroberilet (Na^eF^, Mg ile 1000
°C’de indirgenerek berilyum elde edilir.
Metalik berilyum çok sert ve çelik gibi parlak
olup oda sıcaklığında kırılgandır. Erime noktası
1283°C, kaynama noktası 2970°C, özgül ağırlığı
da 1,86 g/cm3tür.
Berilyum kimyâsal özellikleri bakımından
alüminyuma benzer. Kuru havada dayanıklı olup,
ancak kızıl derecede yükseltgenir. Kaynar haldeki
suya karşı bile oldukça dayanıklı olan berilyum,
seyreltik HC1 ve H2S04’te çözünür. Fakat
seyreltik HN03’ten etkilenmez.
Berilyum, teknikte doğrudan doğruya kullanılmaz;
bâzı alaşımların bileşiminde yer alır. Meselâ
% 3 oranında bakırla karıştırıldığında, bakırın
kopma direncini altı katma kadar arttırır. Atom
numarası küçük olduğundan röntgen ışınlarını kolayca
geçirir. Bundan dolayı röntgen lambalarının
pencereleri bu metaldan yapılır.
Nükleer teknolojide berilyum ve radyum karışımı
proton kaynağı olarak kullanılır. Radyum,
radyoaktif bozunmalarda devamlı bir alfa partikül
kaynağıdır. Bu alfa partikülleri ile berilyum bombardıman
edildiğinde nötron üretilir.
Hafif bir element olması sebebiyle nötron reflektörü
elementlerinde, güç kontrol silindirlerinde
kullanılır. Kezâ berilyum, mermi ve uzay araçlarında
yapı malzemesi olarak kullanılır. Yüksek
elastik modülü ve elastik limiti sebebiyle roket
ve uçaklarda ciroskopla idâre sisteminde bu mâdenden
istifâde edilir.
Beril: Berilyum aluminosilikat yapısında [Be3
Al2 (Si03)6] en yaygın berilyum mineralidir. Soluk
mavi yeşil renkli akvamarin koyu-yeşil zümrüt,
altın sarısı helyolit ve pembe morganit gibi bazı
türleri mücevher olarak kullanıldığından eski
çağlardan beri kıymet taşımıştır. Beril, gnayslarda
mikalı şistlerde görülen granit kayaçların ve
bunlarla ilişkili pegmatit setlerin (dayk) tali elemanıdır.
Zümrüt mikalı şistlerde ve bitümlü kireçtaşlarında,
öteki değerli taş türlerine çoğunlukla
pegmatit içindeki kovuklarda rastlanır. Değerli
taş niteliği taşımayan beril ise, çoğu pegmatit
kayaçta, genellikle dağınık, küçük kristaller halinde
bulunur. Brezilya’da 200 tonluk , ABD’nin
Güney Dakota eyaletindeki Black Hills’te 5,8 m
uzunluğunda ve 1,5 m çapında, Maine eyaletindeki
Albany’de en büyüğü (18 ton) 5 m uzunluğunda ve
1 metre çapında olan büyük parlak kristaller de elde
edilmiştir.
1925’ten önce beril yalnızca mücevher taşı
olarak kullanılırdı. Bu târihten sonra, berilyum
için pekçok önemli kullanım alanı ortaya çıktı ve
beril bu nâdir elementin cevheri olarak yaygın biçimde
aranır oldu. Ama geniş çökeller bulunmadığından
berilin büyük bölümü feldispat ve mika
madenciliğinin yan ürünü halinde üretilir. Mâdenlerden
çıkarılan beril miktarı yıldan yıla değişmekle
birlikte, 1930’dan bu yana devamlı artış
göstermiştir