BESLENME İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER
Vücudumuzun temel hakkı beslenmedir.Beslenme .yiyeceklerin tüketimi ile başlar ve onların vücuttaki görevlerini yaparak, artık öğelerin dışarı atılmaları ile son bulur.
Yiyeceklerin vücuttaki görevleri:
1- Çeşitli fiziksel ve zihinsel aktiviteler için gerekli enerji, 2- Doku yapımı ve onarımı, 3- Enerji depolarının doldurulması, 4- Cilt ısısının düzenlenmesi ve ısı yalıtımı, 5- Metabolik fonksiyonları düzenleyen öğelerin yapımı, 6- Büyüme ve gelişme, 7- Vücutta asit baz ve sıvı dengesinin sürdürülmesi, 8- Normal kan şekeri düzeyinin sağlanması, 9- Açlığın giderilmesi ve iştahın tatmini, 10-Vücudun enfeksiyonlara karşı savunması için gerekli öğelerin yapımını sağlamak.
Yiyeceklerimizde bulunan karmaşık haldeki besin öğeleri sindirim ile yapı taşlarına ayrılır, kana karışır ve vücutta yakıt olarak kullanılır.
Yeterli ve Dengeli Beslenme Nedir? Beslenme de amaç; kişinin yaşına, cinsiyetine, içinde bulunduğu fizyolojik duruma (gebe,çocuk,yaşlı…) göre gereksinimi olan bütün besin öğelerini yeterli miktarlarda sağlayabilmesidir.Bu ° yeterli ve dengeli beslenme ° deyimi ile açıklatmaktadır. Yeterli beslenme, genellikle vücudun yaşam ve çalışmasının sürdürülebilmesi için gerekli enerjinin sağlanmasıdır.Dengeli beslenme ise enerjinin yanı sıra tüm besin öğelerinin gereksindiği kadar alınmasıdır. Bazı besinler, örneğin yağ, şeker, nişasta tüketildiğinde enerji gereksinimi
13
karşılanmasına rağmen ;protein vitamin ve minarelerin yetersizlikleri sonucu büyüme gelişme ve sağlık bozulabilir.Gereğinden çok besin tüketmek; vücutta yağ kitlesinin istenilenden fazla olmasına yol açar;bu durum da sağlık sorunların neden olduğu için dengesiz beslenme oluşur.
Besin Nedir? Yenebilen bitki ve hayvan dokularına besin denir. Besinler hayvansal ve bitkisel olarak ikiye ayrılmaktadır. Besinler; büyüyüp gelişmek,hareket etmek,çalışmak,enerjik olmak, düşünmek ve öğrenmek için vücudun gereksinim duyduğu besin öğelerinin ve enerjinin kaynağıdır.Yaşam için gerekli temel öğe olmalarının yanı sıra ,yaşamın vazgeçilmez zevklerinden biridir.Aile ve arkadaşlarınızla yemek yemekten nasıl hoşlandığınızı, pek çok sosyal olayda besinlerin ne kadar önemli olduğunu düşünün ve yemekten zevk alırken doğru ve sağlıklı seçimler yaparak besinlerden en iyi şekilde yararlanın. Besinler yaşam için vazgeçilmezdir.Unutmayalım ki iyi ve kötü besin yoktur; ancak iyi ve kötü beslenme vardır.Vücudumuz çok çeşitli besin öğelerine gereksinim duymakta ve bunları yenilen yiyeceklerle karşılamaktadır.
14
BESLENMENİN ÖNEMİ Dengeli beslenme; sağlığı koruyan, başka bir ifadeyle kişiyi hastalıklardan uzak tutan, fiziksel ve sosyal huzuru sağlayan, vücudu geliştiren, büyüten, vücuda kuvvet ve enerji veren, dayanma gücü ve başarıyı arttıran çok önemli bir faktördür. Başarılı çalışma ve sağlıklı bir hayat için gerekli faktörlerin başında beslenme gelir. Doğru beslenmenin insan vücudundaki önemi çeşitli araştırmalarla ortaya konmuştur. Mesela Japonya’da pirinç tüketiminin yaygın olduğu yıllarda (1900) 12 yaş grubu çocukların ortalama boy ölçüsü 1.34 cm iken, besin üretimi ve tüketimindeki artışa paralel olarak 1940 yılında 1.38 cm’ye yükselmiş, savaş yıllarında ise 1.36 cm’ye düşmüştür. Bu ülkede 1950 yılından sonra ekmek, süt, peynir ve ayrıca C vitami- nince zengin besinleri içeren okul beslenmesi uygulanmış ve 1960 yılında aynı yaştaki çocukların boyları uzayarak ortalama 1.42 cm’ye ulaşmıştır. Yetersiz ve dengesiz beslenme günümüzün en önemli problemlerinden biridir. Bu problemin olumsuz etkilerinden bazıları; bebek ve çocuk ölümlerinin çokluğu, çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, çocukluk çağında ortaya çıkan zeka geriliği, enfeksiyonlara karşı direnç azlığı ve iş verimin düşük olmasıdır. Bugün dünyada milyonlarca insan açlık ve yetersiz beslenme sonucu ortaya çıkan hastalıklarla karşı karşıya iken, aşın ve yanlış beslenmenin yol açtığı bozukluklar yüzünden hayatını kaybeden ya da çalışamaz durumda olanlar da bulunmaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenme, insanın fiziksel ve zihinsel gelişimini olumsuz etkilerken, sağlıklı hayatı kısaltan ve çalışma kapasitesini düşüren faktörlerin başında gelmektedir. Fareler üzerinde yapılan çalışmalar, enerji ve proteinler yönünden yetersiz beslenmenin (protein enerji malnutrisyonu) (PEM), beynin yapı ve bileşimini olumsuz etkilediğini ortaya koymuştur. İnsanlar üzerinde de bu durumu ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır. Malnutrisyon sonucu; 1. Beyin ağırlığı 2. Beyin hücrelerindeki toplam deoksiribonükleik asit (DNA) ve ribonükleik asit (RNA) miktarında 3. Beyindeki lipit, kolesterol ve protein miktarlarında 4. Toplam beyin hücre
|
15
sayısında 5. Miyelin miktarında azalmalar olmaktadır. Protein ve enerji tüketimi yetersizliğinden büyüme oranı da yavaşlamaktadır. Ancak vücut ağırlığında meydana gelen aksaklık daha sonra tedaviyle düzeltilebilirse de beyin üzerinde oluşan bozukluklar gider- ilememektedir. Protein ve enerji gibi, diğer besin elementleri yetersizlikleri de büyüme ve gelişme yanında beyin gelişimini de olumsuz etkilemektedir. Dengeli beslenme; beyin hücrelerinin çoğalması, şekillenmesi dolayısıyla beynin kimyasal ve fizyolojik yapısının gelişimi için gerekli enerji ve besin elementlerini sağlar. Çevre şartlan diyetin kalitesini etkileyerek beyin gelişimini de etkilemiş olur.Genellikle sosyo-ekonomik seviyesi düşük olan, ayrıca yetersiz ve dengesiz beslenen çocukların zeka seviyesi, sosyal çevresi zengin ve dengeli beslenenlerden daha düşük olmaktadır.Besin kaynakları yeterli olsa dahi, çevre sağlığı koşulları olumsuzsa sık sık tekrarlanan enfeksiyonlar besinlerin yeterince yararlı olmamasına neden olmaktadır.Beyin gelişimi davranışlar üzerinde de etkili olmaktadır. Beyin gelişimindeki bozukluklar ileriki yaşlarda davranış bozukluğu ve öğrenme yeteneklerinin azalması şeklinde ortaya çıkmaktadır.