BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA TÜRK CEPHELERİ
Çanakkale Cephesi. 18 mart 1915’te Çanakkale Boğazı’nı geçme girişiminde bulunan itilâf Donanması ağır gemi kayıpları yererek geri çekildi. Cepheyi karadan zorlamak için 25 nisanda Gelibolu Yarımadasında Seddûlbahir ve Arıburnu’na çıkarılan Ingiliz, Fransız ve Anzak birlikleri, Türklerin şiddetli direnişi karşısında yarımadanın içerlerine ilerleyemedi. 6-7 ağustos gecesi Anafarta Limanı’na yeni birlikler çıkaran ve Arıbumu’ndaki kıyıbaşını güçlendiren İtilâf Devletleri’nin ileri harekâtı, Anafartalar Grup Komutanlığına getirilen Albay Mustafa Kemal Bey’in 9 ağustosta başlattığı karşı taarruzla durduruldu ve geri püskürtüldü. Bundan sonra, taraflar arasındaki çarpışmalar siper savaşlarına dönüştü. Sonunda İtilâf birlikleri, 19-20 aralık 1915 gecesi Seddûlba-hir’i, 8-9 ocak 1916 gecesi Arıbur-nu’nu boşalttılar.
Kafkas Cephesi. Kasım 1914?te, Sarıkamış üzerinden Erzurum’a yürüyen Rus kuvvetlerine karşı, Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın bizzat yönettiği, aralık 1914 – ocak 1915 Sarıkamış kış taarruzu felaketle sonuçlandı. Türk birlikleri çarpışmalardan çok, soğuk ve açlıktan 50 binin üzerinde kayıp verdi. Ocak 1916’da geniş çaplı bir saldırıya geçen Ruslar, Erzurum, Trabzon, Erzincan’ı ele geçirdikten sonra Van Gölü’nün doğusuna kadar ilerlediler. Türk birlikleri, ağustos 1916’da Muş ve Bidis’i geri aldı. Kafkas cephesindeki çarpışmalar, kasım 1917’deki Rus Devri-mi’nden sonra sona erdi.
Irak Cephesi. Kasım 1914’te Basra’yı ele geçiren İngilizler, Irak içlerinde ilerlemeye başladılar ve eylül 1915’te Kut-ül Amare’ye girdi. Bağdat’a yaptıkları sonuçsuz bir saldırıdan sonra Kut-ül Amare’de kuşatılan Ingiliz birlikleri nisan 1916’da teslim olmak zorunda kaldı. General Townshend komutasındaki 481 subay ve 15 bin asker, Halil (Kut) Pa-şa’ya teslim oldu. Townshend, İstanbul’a gönderildi. Şubat 1917’de Kutü-lamare’yi yeniden alan İngilizler mart 1917’de Bağdat’a girdi. Ekim 1918’de, Ingiliz, birlikleri Musul’a doğru ilerlerken mütareke imzalandı. Suriye-Filistin Cephesi. Cemal Paşa komutasındaki Türk birliklerinin şubat 1915 ve ağustos 1916’daki Süveyş Kanalı’nı geçme girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. îngilizlerin kışkırtısıyla Hicaz’da başlayan ayaklanma, Suriye ve Filistin’e kadar yayıldı ve Hicaz Demiryolu’nun güvenliği tehlikeye girdi. Mart ve nisan 1917’de Gazze’ye saldıran ingilizler püskürtüldü. Ekim 1917’de Garze’deki Türk savunma hattını yaran ingilizler, Filistin’e girdi ve 9 kasımda Kudüs’ü işgal etti. Liman von Sanders komutasındaki Yıldınm Ordular Grubu’nun tuttuğu, Ürdün’den Yafa’ya kadar uzanan Türk cephesi, îngilizlerin 19 eylül 1918’de l’e 5 üstün kuvvetle başlattıkları taarruz karşısında çöktü. Ingiliz birlikleri 1 ekimde Şam’a, 25 ekimde Halep’e girdi. 30 ekim 1918’de Mondros Mütarekesi imzalandığında, Türk birlikleri Halep’in kuzeyinde bir savunma hattı oluşturmaya çalışıyorlardı.