ÜLKE EKONOMİLERİNİN SAVAŞTAKİ DURUMU
Savaş tüm ülkelerde hammadde ve işgücü açığına yol açmıştı. Devletin müdahalesi ve çeşitli düzenlemeler sayesinde ekonomiler bu acil duruma uyum sağladılar. 1914 yılının ortalarında verilmeye başlanan savaş kredileri, birkaç gün içinde seferber olmuş milyonlarca insanın donanım ihtiyacını karşıladı. Yabancı ülkelere acil sipariş verildi. Fransız Ordusu, Amerika’dan yüklü sayıda ayakkabı ve at, Arjantin’den ise deri, yulaf ve et getirtti. Amerika ve Avustralya kıtalarından önemli miktarlarda gıda malzemesi ithal edilmeye başlandı. Özellikle, İngiltere’nin ithalatı fazlaydı. Çünkü, uzun zamandır tarım ürünlerindeki ticarî dengede bir açık meydana gelmişti. Ama, dünyadaki yeni tahıl ekonomisinde yerini çabuk sağlamlaştırdı. 1880’li yıllardan beri, bu alanda önemli yere sahip İngiliz sömürgelerinin buradaki payı büyüktü. İngiltere’nin olası bir savaş hali için öngördüğü hazırlık planları bu veriler göz önünde tutularak yapılmıştı. Amirallik ve İmparatorluk Savunma Komitesi, 1909’dan beri, herhangi bir deniz ablukası durumunda Almanya’nın araç gereç ve gıda ikmalinde İngiltere’den çok daha zor durumda kalacağının farkındaydılar. Önceleri fiyadarı kontrol etmekle yetinen Fransa, 1918’de buğday, pamuk, zeytinyağı, petrol ithalatını tekeline alma yoluna gitti. Amerika da savaşa girer girmez aynı çareye başvurmuştu. İngiltere’ye gelince, 1917’de devlet et alım satımı üzerinde tekel kurdu. 1918’de şeker, çay, et ve tereyağı karneye bağlandı. Merkezî devleder tarafsız ülkeler aracılığıyla alış verişlerini 1916 yılına kadar dışarıdan hallederek ihtiyaçlarım karşıladılar; ama Wilson, 1917’de, Almanya’nın tarafsız komşularının deniz trafiğini kontrol altına alınca, gıda tedariki önemli ölçüde zorlaştı.
Sanayi hammaddelerinin alım satımında devletin müdahalesi çok iyi sonuçlar verdi. Kuzeydoğuda işgal altındaki maden kaynaklarının ve ağır sanayinin üçte ikisinden mahrum kalan Fransa büyük miktarlarda ithalata başvurmakla birlikte; İngiltere’deki demir-çelik üretimine de güvenebilirdi. Almanya daha 1914’te bir «savaş hammaddeleri ofisi» kurduysa da, çok geçmeden bakır, nikel gibi demirsiz madenlerin kaçak girişine göz yummak zorunda kaldı. Kimya sanayiinde de bazen stok açığıyla karşı karşıya kaldı. Ama işgal ettiği ülkelerdeki zenginliklerden yararlanmasını bildi. Romanya’nın petrolünü, Ukrayna’nın buğdayını, Belçika’nın limanlarındaki ve dökümhanelerindeki stokları kullandı.
Büyük miktarlarda ve sürade cephane üretme zorunluluğu çok geçmeden beraberinde sorunlar getirdi. Üretim makinaları ve işgücü harekete geçirilmeliydi. Kumandanlık, günde 50 bin havan topu mermisi üretilmesini emretmişti; ama Fransız Ordusu’nun mevcut fabrikaları bu isteği karşılayacak kapasitede değildi. Bu nedenle zanaatçılar da dahil olmak üzere çok çeşitli maden sana-
Teknolojik savaş. Köylülerin araziye yönelik mücadelelerinden Birinci Dünya Savaşı ’nda tank ve uçak olmak üzere, iki yeni sav
yileri savaşa yönelik imalata geçtiler. Hükümet d< özel sektöre ağırlık verdi, hatta kredi ve primlerle b tekledi. Almanya’da büyük sanayi firmalarının bir; da toplamp kartelleşmesi, hatta devletin üretim me la kurumsal olarak bütünleşmesi ortak çıkarların y Herkes savunma için çalışıyordu. Kimya alanında j ya çıkacak İ.G. Farben’in (İnteressen Gemein Schaf trie – Boyar Maddeler Sanayii Ortaklığı) temelleri atıldı. Genelkurmay, işverenleri devlet kontrolü al du. Çalışma koşullarının ve fiyadarın belirlenmesi (Hindenburg programı, 1916). Savaş sanayilerinin dan yönetilmesi iktidardaki liberallerin pek işine g giltere’de de 1915 yılında bir Silahlanma Bakanlığı trol altındaki kuruluşların işletilmesi, üretim kalit koşullarıyla doğrudan bakanlık ilgileniyordu. Frans ri çözümler bulundu. Kaynakların tam kapasite kı rekiyordu. Üretim modelleri havacılık alanında 19 dağınık bir yapılanma vardı. Ayrıca, malların kaliı şekilde kontrol edilmeliydi. 1914’te üretilen havar lerinin çoğu hatalıydı. Tüm bu etkenler devlet k( artmasına yol açtı. Öteki ülkelere oranla Fransa’d; dahalesi daha sınırlı ve daha yavaş gelişti. Ancak, 1! sin çizgileri belirlendi. 1917 yılından itibaren de Ç İndustries Board – Savaş Sanayileri Kurulu) örneği başlandı. Fiyatların güvence altına alınması sayesir büyük kârlar elde ettiler. Bu da halk arasında «fır karşı genel bir nefretin oluşmasına neden oldu.
Ancak, alman bu önlemlerin işe yaraması için işg gun politikalarla düzene sokulması gerekiyordu; çün sun seferber edilmesi büyük bir işgücü açığına yol a ca İngiltere’de böyle bir sorun yaşanmadı; çünkü ask cak 1916’da başlatıldı). Bakanlıklar ve kumandanlık lan görüşmelerden sonra, alanlannda uzman sanay gerisine alındı. Almanya’da, Krupp 35 bin makinec: geri çağırdı. Yine de bu önlemler çok yetersiz kalıyo rın tam kapasite çalışması için gerekli vasıfsız işçi î sekti. Cepheden asker çekmemek için 1915’ten iti işe alınmaya başlandı. Almanya, 1917’den başlayar ğındaki çocuklan da çalıştırdı. Kıta Avrupası’ndaki ti; esirlerini de kullandı.
