BOKSİT
BOKSİT i. — ANStKL. 1900’de 88 000 t olan dünyâ boksit üretimi, 1920’de 810 000 tona, 1939’da 3 milyon tonun üstüne, 1950’ de 8 milyon tona, 1960’da 27 milyon tona yükseldi. Günümüzde. ise 90 milyon tona yaklaşmaktadır.
Çıkarılan boksitin yüzde 75’i aşkın bölümü tropikal dünyadadır. 1955’de ilk keşiflerin yapıldığı Queensland’m kuzeyinde 27 milyon tona yakın boksit çıkarılır. Bu, 1940’tan 1975’e değin birinci sırayı koruyan tropikal Amerikayı bile geçer. Orta Jamaika’nın 1952’den beri işletilen maden ocaklarında. üretim 15 milyon tondan 12 milyon ton dolaylarına düşmüşse de, boksit çıkarma işleminin çok daha önce başladığı Surinam (5 milyon ton) ve Guyana’daki üretimin (3,5 milyon ton) çok üstündedir. Brezilya, Haiti ve Dominik Cumhuriye-ti’ndeki üretim ise oldukça düşüktür. Kara Afrika’da 13 milyon ton (hemen hemen tümüyle Gine’den) boksit çıkarılırken bu sayı tropikal Asya’da (özellikle Hindistan ve Malezya yarımadası) 3,7 milyon tona düşer.
Boksiti ilk çıkaran sanayileşmiş ülkeler, .7,2 milyon tonu batı Avrupa’da, 1İ,6 milyon tonu da sosyalist ülkelerde olmak üzere, ancak 20 milyon ton boksit üretirler. Fransa’nın üretimi sürekli azalırken (2 milyon tonun altında) güneydoğu Avrupa durumunu korumaktadır. SSCB, doğu Sibirya’da özellikle nefelin çıkarırken, Arkan-sas maden yataklarının üretimi 2 tonun altındadır. özellikle ABD ve Kanada (üre4 timleri hiç denilecek ölçüde az), Japonya, Batı Avrupa ülkeleri (Federal Almanya ve Norveç ilk sırada) gibi sanayileşmiş ülkeler çok miktarda boksit (bazen de alü-min) dışalımı yaparlar.
• Türkiye’de, biri Konya’nın Seydişehir itçesinde, öteki Muğla’nın Milas ilçesinde olmak üzere işletmeye değer iki boksit yatağı vardır.
Türkiye’de yüzde 58 AI2O0 töriürlü 44 milyon ton boksit rezervi vardır (dünyada bilinen boksit rezervi toplam 17 milyar ton). v 7 x
Etibank’a bağlı Seydişehir Alüminyum Te-sisleri’nin hammadde gereksinimi, Mortaş’ taki (Seydişehir) yataklardan açık işletmecilik’ yöntemiyle üretilen boksitle karşılanmaktadır.
Seydişehir Alüminyum Tesisleri’nin son yıllardaki boksit üretimi şöyleydi: 19,75’te 327
361 t, 1976’da 297 602 t, 1977’de 397 017 t, 1978’de 289 423 t, 1979’da 313 226 t, 1980’ de 416 498 t, 1981’de 428 222 t, 1982’de 364 597 t. Milas’taki yataklar da yine Etibank’a bağlı Milas Boksit İşletmesi’nce açık işletme yöntemiyle işletilmektedir. Kapasitesi 125 bin t/yıl olan Milas Boksit İşletmesi, dışsatım amacıyla üretim yap-
makta ve yılda ortalama 100 – 110 bin ton boksit” üretmektedir. (M)
dünya boksit üretimi (1981)
Ülkeler bin ton yüzde
Avustralya 24 500 V 28,İ
Gine 14 000 16,0
Jamaika 12 000 13,9
SSCB 4 600 5,3
Brezilya 4 200 4,8
Surinam 4 100 4,7
Yugoslavya 3 150. 3,6
Macaristan 3 050 3,5
Yunanistan 2 900 3,4
Guyana 2 350 2,7
Fransa 1900 . 2,2
Hindistan1 1 700 2,0
ABD 1 460 1,7
Türkiye 550 0,7
toplam 80 460 93,2
dünya toplamı 86 360 100,0