DİZEL

(mucidi Rudolf DieseVin adın-dan). Mekan. Gazoil veya ağır yağlarla çalı-şan içten yanmalı motor. (DİZEL MOTORU, AGIR YAG MOTORU, ENjEKSİVONLU MOTOR da denir). أر Dizel-elektrik lokomotifi, dizel motoruyle çalışan lokomotif. Dizel motoru bir elektrik jeneratörünü tahrik eder, je-neratör de dingillere kumanda eden motor-lan besler. ؛١ Dizel-hidrolik lokomotifi, bir
Foto. A. Erktltç (MEYDAN)
fotoğrafçılık metotlarının bütünü. (Bıı filim veya kâğıttan baskı klişeleri elde edilir.) [Eşanl. fotodİzgİ.] (Bk. ansİkl.) || Katot ışınlı dizgi makinesi, magnetik bir a-landa, bu alanın yoğunluğunca az veya çok sapmaya uğramış katot ışınlarının hassasiyetinden faydalanarak fotoğraf tekniği i-le çalışan dizgi makinesi (Bk. ANSİKL.) || Makine dizgisi, kelime, satır, başlık ve sayfaların dizgi makinesiyle düzenlenmesi işlemi. (Bk. ANSİKL.) || Mikser dizgi makinesi, iki, üç, dört ve altı mağazalı dizgi makinelerinin, mağaza değiştirme işlemini elektronik tekniğiyle ve düğmeler aracılığıyle gerçekleştiren çeşidi. (Mikser düzeneği olmayan çok mağazalı* dizgi makinelerinde bu işlem, operatör tarafından ve mekanik düzenekle gerçekleştirildiği için zaman kaybına yol açar.) || Ortalama dizgi, harfin, kelimenin veya başlığın, iki yanda eşit boşluk bırakılarak satırın ortasına gelecek şekilde dizilmesi. |j Otomatik dizgi, makine ile metin dizerken operatörlerin gördüğü satır ayarı ve satır sonunda kelime kesme işlemlerini, doldurduğu özel işaretli şerit a-racılığıyle makineye kumanda eden bir ordi-natörün (veya hesap makinesinin), otomatik olarak yerine getirdiği dizgi sistemi. (Bk. ANSİKL.) || Uzaktan dizgi, dizgi makinelerine kumanda edecek delikli şeritler üzerine gerekli işaretlerin, telli veya telsiz sistemle, uzak mesafelerden aktarılması. Bk. TELE-TAYP.
— ANSİKL. Matbaac. El dizgisi. Hurufat kasaları önünde duran mürettip, kasanın gözlerinden harfleri bir bir alır ve kumpasa yerleştirir. Satır boylarının kesinlikle e-şit olması için, çeşitli kalınlıklardaki espaslar ile, kelime arası boşlukları azaltır veya çoğaltır. Buna satır ayarı denir. Kumpas dolunca, mürettip bu satırı alır ve bir gale’ye yerleştirir. Gale’deki satır sayısı sütun veya sayfa boyunu buluncaya kadar işleme devam eder, sonra bir sicimle bu sütun veya sayfayı sıkıca bağlayarak, bir köşeye ayırır; sayfa veya forma tertip e-dilirken, bu hazır sütun veya sayfalar, plan gereğince biraraya getirilir.
• Filim dizgisi. Geçen yüzyılın sonundan beri, matbaa harflerinin fotoğrafını çekmek, sonra da saydam hurufat matrislerini kullanmak düşünülüyordu. Bu araştırmaların sonucu iki tip filim dizgi (veya foto-dizgi) makinesi oldu.
1. Birinci tip filim dizgi makineleri bilinen mekanik sisteme göre, sadece madenin (kurşun) yerini bir fotoğraf gereci almış olarak işler.
Bir intertype yapımı olan Fotosetter’in görünüşü, mekanik dizgi makineleri gibidir. Kurşun potasının yerine bir fotoğraf makinesi konmuştur.
Hurufat şeffaftır ve matrisin düz yüzeyinde, yani yan’ında yer alır; mekanik dizgi makinelerinde olduğu gibi, matrisin z’p’ine kazılmamıştır. Klavye tuşlarına basarak dizilen matris satırı, projeksiyonla yansıtılır ve her harfin bir bir resmi çekilir.
Bir Monotype yapımı olan Monophoto, bilinen delikli şerit klavyesiyle (monotip klavyesi) çalışır. Bunda da makine kurşun potasının yerini bir fotoğraf ünitesi alır. Çemberde matrisler yerine, harflerin negatif filimleri bulunur. Monophoto’nun, hatalı satırı kazıyarak yerine düzeltilmiş satırı yapıştırma esasına dayanan, filim üzerinde tashih sistemi de vardır.
2. ikinci tip filim dizgi makineleri, alışılmış dizgi makinelerine hiç benzemeyen, optik ve elektronik tekniğinin son gelişmelerinden faydalanan makinelerdir. Bunların, ayrı unsurlardan meydana gelen yeni bir donanım tarzı vardır.
İki fransız mühendisinin (Higonnet ve Moy-roud) eseri olan Lumitype-Photon, modern elektronik tekniği kullanan ilk dizgi makinesidir. Elektrikli bir yazı makinesi klavyesi ile, bir hesap ve kontrol düzeneğinden ve bir fotoğraf cihazından meydana gelir. Operatör tuşlara basmakla yetinir; hiç bir hesap, ayar ve tashih yapması gerekmez; bu işlemler için de özel tuşlar vardır. Sayfa düzeni göstergesi, bir plana göre çalışmasını sağlar. Geleneği bozarak bu ilk fran-sız Lumitype’lerinde, kadrat yerine metre sistemi kullanılmış ve birim olarak milimetrenin onda biri alınmıştır; harflerin bü-
Foto. Bibliothèque polonaise, X (LAROUSSE)
atılması için pistonun yaptığı birinci ve dördüncü hareket arasındaki iki hareket de işlemin tamamlanması için gerekli olan ha-reketlerdir-
İki zamanlı motorlarda giriş ve çıkış (eg-zos) devirleri yoktur. Silindirlerin dışında ve basınç altında tutulan hava, piston patlama-devrinin sonuna yaklaşırken pencereler yo-luyle içeriye girer (bk. şekil 2). içeriye giren hava akımı silindir kafasındaki ikinci bir sıra silindir pencereleri veya supapları yo-luyle egzos gazlarını dışarıya atar. Buna süpürme işlemi denir, (lm) DİZELLEŞTİRME i. Bir demiryolu idaresi-nin cer araçlarını değiştirerek buharlı loko-motifler yerine dizel motorlu (dizetelektrik veya dizel-hidrolik) lokomotifler veya nor-mal katarlar yerine dizel motorlu mototren-ler koyması.
— ANSİKL. A.B.D.’de dizelleştirme hare-ketine ikinci Oünya savaşı sırasında başlan-mış ve bu teşebbüs 1945-1955 yılları arasın-da birçok demiryolu şebekelerine yayılmış-tır. Bu hareket, katara, üçü dördü birarada bağlanabilen yüksek güçte (1 500 ile 2 000 beygir gücü) lokomotiflerin seri halinde ya-pimiyle gerçekleştirilmiştir. Sabit tesisler tar-zında yatırımlara lüzum göstermeyen ve millî petrolden elde edilen türevlerin har-canmasına imkân veren bu gelişmeye ban-kalar da yardım etmiştir. Avrupa’da ise di-zelleştirme, otoray (mototren) denilen hafif dizel makinelerinin yapılmasıyle 1930 yılla-rında başlamış, bu lokomotiflerin gücü ve sayısı yükselmekte devam etmiştir, ilk örnek-ler hariç, esas dizel lokomotiflerinin yapımı-na ikinci Dünya savaşından sonra başlana-bilmiştir. Günümüzde, Avrupa’da hafif ve yollu, A.B.D.’de ise ağır ve yolsuz ١١١©-torların kullanılmasıyle ilgili değişik tek-niklere dayanan iki ayrı metot bağdaştı-rılmaya doğru gidilmektedir.
• Türkiye’de de dizelleştirme çalışmaları yapılmakta ve buharlı lokomotiflerin yerine dizel lokomotifler konulmaktadır. Ayrıea, yurt için،le de Eskişehir Demiryol fabrika-larında dizel lokomotif yapımı öngörülmüş ve yılda 30 lokomotif yapılması karar-laştırılmıştır. Bunlar 2 400 ve 1 800 beygir gücünde olacaktır. Nitekim bu program ge-reğince 1972 yılı sonuna kadar 98 adet a-nahat dizel elektrik lokomotif yapılacaktır. Bunların 74’ü 2 400 BG’de, 24’ü ise 1800 BG’de olacaktır. Ayrıca, ikinci beş yıllık plan döneminde 34 tane de dizel manevra lokomotifi yapılacaktır. (LM)