BURSA NÜFUS VE SOSYAL HAYAT

Nüfus ve Sosyal Hayat:
1980 nüfus sayımına göre toplam nüfusu 1 milyon
148 bin 492 olup, bunun 636 bin 920’u kentlerde ve 511
bin 582’si köylerde yaşamaktadır. Yüzölçümü 11 bin
043 km: olup, nüfus kesafeti 104’dür.
Örf ve Adetleri: Bursa ondördiincü asrın başından
bu yana Türkiye’nin başta gelen bir kültür ve
eğitim merkezi olmuştur. Türkler, birinci asır başından
beri Bursa bölgesine yerleşmişlerdir. Haçlı seferleri sebebiyle
bir ara Türklerin elinden çıkmışsa da, kısa zaman
sonra tekrar alınmıştır. Bursa’da Türk-İslâm kültürü
hâkim olmuştur. Tarih boyunca Bursa bölgesinde yaşayan
Hititler, Bitinyalılar, Traklar, Persler, MakedonyalIlar,
Romalılar ve BizanslIlardan bazı antik eser ve
harabeler kalmışsa da. bu milletlerin örf ve adetleri unutulup
gitmiştir.
Örf ve adetlerde, folklorda ve her çeşit sosyal düşüncede
Türk-İslâm kültürü hâkim olmuştur. Bursa bölgesinde
kadın ve erkeklerin giyim ve kuşamları çok güzelidi. Bu gün yalnız düğün ve gösterilerde giyilmektedir.
Orhan Gazi zamanında hergün ikindi vakti “nöbet”
denilen vakitte davul çalınır. Zamanla bu davula kös,
tabii, zurna, nakkare ve nefes çalgıları katılmıştır.
Bursa’da dini bayramlar coşkunlukla kutlanırdı. Türbe
ve kabirler, aile mezarlıkları ziyaret edilirdi. Bayram ve
Ramazan-ı şerif manileri çoktur. Bursa türkülerinin
çoğu “sekme” denen dört buçuk tempolu oyun havaları
ile söylenir. Setbaşı, efe ve yemeni, keklik, turna, Bursa’
nın ufak tefek taşlan meşhurlarıdır. Oyun havaları ve
halk müziğinde gurbet ve hasret duyguları ağır basar.
Başlıca oyun havaları, yüksek oyun, kırık oyun, Cezayir
ve Köroğlu’dur. 8-10 kişi ile yapılan kılıç-kalkan oyunu
yiğitliğin simgesidir. Orhan Gazi zamanında askerlerin
antremanı idi. Türk gölge oyunun meşhur kahramanları
olan Karagöz (demirci ustası) ie Hacivat (Baş
Mimar Hacı İvaz Ağa) Bursa’da yaşamıştır. Orhan
Gazi’nin emri ile Şeyh Küşteri Hacivat ve Karagöz’ü
eski bir Türk oyunu olan gölge tiyatrosu- ile devam
ettirmiştir. Bursa’nın meşhur yemekleri: İskender
kebabı, enginar dolması, kestane şekeri ve gülvarak’tır.
İspanya Barcelona Gıda Fuarında Bursa kestane şekeri
dünya birincisi seçilmiştir. Bursa çinicilik, seramikçilik,
ipek ve kadife dokumacılığı, bıçakçılık, saraçcılık, oya
işleri gibi el sanatlarında çok gelişmiştir.
Bursa divan ve halk edebiyatında çok sayıda ve
meşhur şairlerin yetiştiği bir ildir. “Vesilet-ün Necât”
(Mevlid) eseri ile en meşhuru Süleyman Çelebidir. Sevgili
ve şerefli Peygamber efendimiz Hz.Muhammed’in
(s.a.v.) doğumunu, mirâcını, hayatını, üstünlüklerini ve
faziletlerini anlatan bu eser asırlardır, camii, mescid, ev
ve her yerde okunan bir Türkçe eserdir. Ahmed Paşa
(1496), Mehmed Gazali (1466-1535), Lâmî-i Çelebi
(1472-1532), Cenan-î (1595), Zaik Efendi, Eşref Paşa,
Halil Edip Bey ve Semih Efendi başlıca şairlerdir.
Atıcılık için ilk ok meydanı Bursa’da yapıldı. Atıcılık,
kış sporları, güreş ve diğer spor ileridir.
Eğitim: Okur yazar nisbeti % 80’dir. Okulsuz köy
kalmamıştır. Bursa’da 80 ortaokul 25 lise., 50 meslek ve
teknik lise, Uludağ Üniversitesi ve buna bağlı tıp fakülfakültesi
ve diğer fakülteler ile okul ve öğretmen bakımından
en iyi illerden biridir. Bursa Kütüphaneleri eski ve el
yazma eserlerle doludur. ,
Yetişen Meşhurlar: Bursa’da yetişen devlete, ilme ve
dine hizmet edenlerin sayısı çok fazladır. 1- Lala Şahin
Paşa: Filibe, Edirne ve Bulgaristan fethinde çok büyük
hizmeti olmuştur. Türbesi M.Kemal Paşa’dadır. 2-
Karacabey (Dayı): Fatih devrinin büyük komutanlarmdandır.
3- İnegöllü İshak Paşa: İstanbul fethinde Kara
Kuvvetleri Komutanı idi. 4- Kiremitçi Sinan: İtanbul
fethinden önce İstanbul’u anlatan eserleri ile istihbarat
görevi yapmıştır. 5- Koca Mustafa Paşa: İstanbul’un
Koca Mustafa Paşa semtine ismi verilen zattır. 6-
Gâziyân-ı Rum (Rum diyarı gazileri); Bursa fethinde
kahramanlık göstermiş fedailerdir. 7- Dolu Baba: Bursa
fethinde askerlere ayran dağıtan bir velidir. Türbesi
Kirazlı Yayla’dadır. 8- Geyikli Baba: Bursa fethine
geyik üzerinde olarak katılmış bir velidir. Horasan’dan
gelmiştir. 9- Mûsa Baba: Bursa fethine katılan bir velidir.
Câmii ve türbesi tamir edilmiştir. Işıklar semtindedir.
Horasan’dan gelmiştir. 10- Abdalan denilen fedai
kişiler: İstanbul fethinde çok büyük hizmetleri olmuştur.
11- Abdal Murad; Bursa fethinde hizmeti geçen bir
velidir. Kabri Uludağ yolu üzerindedir. 12- Alaca Hırsa;
Alaca Hırsa Câmii bu zat için yapılmıştır. Gerçek ismi
belli değildi. Bursa fethi için Buhara’dan gelen bir velidir.
13- Abdurrahman Rahmi; Medrese’de ilim öğretmiştir.
Bir çok eserleri vardır. Bursa’nm İlbise
köyündendir. 14- Ali Bin Yusuf Bali: Molla Fenari
Hazretlerinin torunudur. Aritmetik hakkında ve
Arapça gramer hakkında eser yazmıştır. 15- Ali Oğlu
Mehmet Şah Fenari: 10 eseri vardır. 148 l’de vefat etmiştir.
16- Ali Hilmi: Matematikle ilgili 8 eseri vardır. 1913’
de vefat etmiştir. 17- Ahmed Hanbelî: 1630 Bağdat
seferinde şehid olmuştur. Şairdir ve divanı vardır. 18-
Baldırzade Mehmet Selisi: 1650’de vefat etmiştir. Bursalı
büyükleri tanıtan “Vefâtnâme” eseri meşhurdur 19-
Belîğ İsmail Efendi: 1729’da vefat etmiştir. “Güldeste-i
Riyaz İrfan” isimli Vefâtnamesi meşhurdur. 20- Bursalı
Mehmed Tahir; 1926’da İstanbul’da vefat etmiştir“Osmanlı Müellifleri” eseri meşhurdur. Basılmış 10,
basılmamış 7 eseri vardır. 21- ÇÖmezzade Mehmed
Şevki; 1698’de vefat etmiştir. İlmi eserleri vardır. 22-
Cenani: 1559’da vefat etmiştir, fen bilgisine ait çeşitli
kitapları vardır. 23- Ebu Bekir Bin Mehmed: Bursalı
reisi kurradır. Kur’an-ı Kerim’in okunması ile ilgili eserleri
vardır. 1779’da vefat etmiştir. 24- Eşref-el-Rumi;
Büyük âlim ve velilerden. Hacı Bayram Veli Hazretlerinin
damadıdır. 1479’da vefat etmiştir. Türbesi İznik’dedir.
Başlıca eserleri Müzekkin-Nüfus, Tarikatname ve
Divan’ıdır. 25- Feraizcizade Mehmed Said: Gülşen-i
Maarifin yazarıdır. Bunun birinci cildi genel tarih,
ikinci cildi ise Birinci Abdülhamid’e kadar olan hadiseleri
nakleder. 26- Fikri: Divanı vardır. 1583’de Yenice
Vardar’da vefat etmiştir. 27- Gazi Ahmed Muhtar
Paşa: 1839’da doğmuş, Bursa’da Kantarcıoğlu ailesindendir.
Paşa olmuş, sadrazamlık yapmıştır. Darüşşafaka
lisesini açmıştır. Islahatı Takvim Riyâd-ül-Muhtâr,
1294 Anadolu ¿u s Muhârebesi ve Takvim-i Mali
eserlerini yazmıştır. (Bak. Ahmed Muhtar Paşa). 28-
Hacı İvaz Paşa: Vezir olmuştur. Timur ve Karamanların
kuşatmasında Bursa’mn Hisar kapılarını kapatarak
Bursa’yı, alınmaktan kurtarmıştır. Yeşil Camii ve
Türbesinin mimarıdır. 1429’da vefat etmiştir. Türbesi
Pınarbaşındadır. 29- Haraçcıoğlu (Bahaüddin Mehmed);
Tarihi eserleri vardır. 1798’de vefat etmiştir.
Kabri Hisardadır. 30- Haşimî Mehmed Çelebi; Değerli
bir hattatır. 1631’de İstanbul’da vefat etmiştir. 31-
Hatif; Türkçe divanı vardır. 1714’de Tokat Kadısı iken
vefat etmiştir. 32- Hüsamzade: Fıkıh ile ilgili 4 kitabı
vardı. 1625’de vefat etmiştir. 33- Hüseyin Ulvî: 171 l ’de
vefat etmiştir. Rus seferini anlatan “Mir’ât-ı Zâfer”
isimli eseri vardı. 34- İmamzade Ahmed: 1568’de vefat
etmiştir. Fıkıh ve tarihe ait eserleri vardır. 35- İsmail
Hakkı Bursavî: Tasavvufı eserleri ve “Rûhul-Beyân” adlı
meşhur bir tefsiri vardır. El yazma eserleri Orhan Câmii
Kütüphanesinde saklıdır. 36- Kara Çelebi; (Mehmed
bin Abdullah) Türkçe Divanı vardır. İstanbul’a kadılık
yapmıştır. Fetva ile ilgili “Vâkıat” eseri vardır. 1533’de
vefat etmiştir. 37- Kara Çelebizade Abdülaziz: Bursa
Müftülüğünü yapmıştır. Bursa’ya su getirmiş ve 300
çeşme yaptırmıştır. Raatül-Ebrar, Mirât-ı Safa, Süleymanname
isimli veserleri vardır. 1642’de vefat etmiştir.
38- Kânîi Ahmed Dede: Ulucamii vaizidir. Divanı vardır.
Şairdir. 1644’de vefat etmiştir. 39- Lâmîi Çelebi
Mahmud bin Osman: Yeşil Külliyesi nakkaşı Nakkaş
Ali’nin torunudur. Çekirge’de Câmii vardır. Türbeside
dedesi yanında Hisar’dadır. 1531’de vefat etmiştir, Çok
sayıda eserleri vardır. Meşhurları ise Bahar ve Hazan,
Tecreme-i Şevâhidin Nübüvve, Cabirnae, Cami-uI-Letaif,
Hüsn-ii Dil, Heredname, Şerh-i Dibace-i Gülistan, Şerefül
İnsan, Şemi ve Pervane, Şehr-engiz, Bursa, İbret
Nüma, Nefahatül-Üns Tercümesi, Mevahıb-ül Üveys-il
Karani, Münşeat. 40- Mehmed Talip: Türkçe Divanı vardır.
Erzurum Kadılığı yapmıştır. 1706’da vefat etmiştir.
41- Mehmed Emin bin Ebu Kasım: Mısrî Niyazi’nin f>.
halifelerindendir. Türkçe divanı vardır. 1721’de vefat
etmiştir. 42- Mehmed bin Abdulah: Molla Fenarî Hazretlerinin
(k.s.) torunudur. 153l ’de vefat etmiştir.
Düştür-ül Hesap ve Kaside-i Bürde eserleri meşhurdur.
43- Musa bin Hacı Hüseyin: 1434’de vefat etmiştir.
Türbesi İznik’tedir. Çok eseri vardır. Bazısı Türkçe’dir.
44- İnegöllü Mustafa: 1716’da vefat etmiştir. Lügat hakkında
Câmi-ül Fürs-kitabı vardır. Osmanlı tarihinin ilk
devirleri için 3 ana kaynaktan biridir. Diğerleri Aşıkpaşazade
Tarihi, Bitlisi’nin Heşt Bihişt ^arihidir. Kabri
Çekirge semtinde Süleyman Çelebi kabristanındadır.
46- Nesib (Şeyh Mustafa) Gazzizade diye ünlüdür.
Türkçe divanı vardır. Aşıknamesi de meşhurdur. 1870’
de vefat etmiştir. 47- Nüzhed Osman: Bakırcılar kethüdasıdır.
1802’de vefat etmiştir. 48- Ömer Şifâi: Meşhur
bir doktordur. Tıp tarihinde yer almıştır. Reis-ül etıbba
(başhekim olmuştur). Eserleri; Tuhfetül-Ahbab fil,
Mürekkatıt-Tıbbiye, El Cevahürül-Ferid, Fi’t Tıbbül-
Cedid (8 cild), Kanun-ül Irsad Fi Tedbir-in Nüfusi Ve’l
Ecsad, Kitabül-Kehhale, Minhacüs-Şifa, Fi’t-tıbı ve’l
Kimya, Mürşid-ül Muhtar Fi İlmil Esrar. 49- Rahmi Pir
Mehmed Çelebi (Rahmi Civan) içli bir şairdir. 1499’da
vefat etmiştir. Manzumesi Ulu Câmide asılıdır. 50- Sirkezade
İbrahim Psikolojisi ile ilgili eserleri vardı. Kabri
Orhangazi civarındadır. 52- Şehzade Korkut (İkinci
Bâyezid Han’ın oğlu) 1513’de vefat etmiştir. Ahlâk ve
fetva kitapları yazmıştır. 52- Şeyh Muhiddin Halveti,
şairdir. Divanı vardır. Üçkazlar Şeyhidir. Hüsrevname,
İbretname ve Risale-i Meşbir kitapları vardı. 1682’de
vefat etmiştir. 53- Şumlalızade Ahmed Efendi, öğretmendi.
1679’da vefat etmiştir. Eserleri vardır. 54-
Üftade Mehmed Muhiddin (Celveti), büyük bir
mutasavvıftır. Divancesi ve Vakıat isimli eserleri vardır.
Uludağ’a çıkış ve inişlerde pratik bir taşıma vasıtası olan teleferikler
kullanılır.Evi, türbesi, mescid ve câmii vardı. Çocuklarından da^
çok âlim kişiler yetişmiştir. 55- Vani Mehmed Efend
Kestel’de yerleşmiş, medrese ve hamam yat
çok çeşitli kitaplar yazmıştır. 56- Vehbî: 240İane hutbesi
ve kitapları vardır. 1876’da vefat etmiştir. 57-Yusuf
Kirmastî: Fatih’teki Kirmasti Mahallesi bu şahsın ı
izafeden verilmiştir. 1514’de vefat etmiştir. 58- Yahya
bin Han Mustafa, Türkçe Envarul Kulûb manzum eseri,
Hulefai Râşid’in ile Ehl-i Beyt hakkında eseri vardır.
1516’da vefat etmiştir. 59- Zaik (Mehmed bin Abdullah)
Divanr vardır. Hiciv ve mizahı kuvvetlidir 1852’de vefat
etmiştir. 60- Zeyni Çelebi (bin Mehmed Şah, Molla
Fenâri’nin torunudur)-, eserleri pek çoktur. 1520’de
Halep kadısı iken vefat etmiştir. 61- Zeynizade, Arapça
gramer yazmıştır. 1754’de vefat etmiştir. 62- Zeyrek
Mehmed Efendi, Fatih devrinin büyük ilim adamlarındandır,
1506’da vefat etmiştir. Kabri Pınarbaşındadır.
63- Uluabatlı Haşan: İstanbul fethinde surlara Türk
bayrağını ilk diken ve şehidlerden biridir. Bursa’da yetişen
meşhurların bazıları câmii ve türbelerle ilgili kısımlarda anlatılmıştır.