Büyük yapılar
büyük yapılar
1975’e gelinceye kadar dünyanın en büyük yapısı, ABD’nin Chicago kentindeki Sears Roebuck Tower’-di. Bu yapı 443 m yüksekliğinde ve 110 katlıdır. İçinde 16500 kisi barındırır. 103 asansörü ve 18 yürüyen merdiveni vardır. İnşaat mühendisleri, yüksekliği 3 km’ye kadar uzanan yapıların teknik açıdan yapılabilir olup ilerde uygulanabileceğini hesaplamışlardır.
Neden Büyük Yapılar?
Büyük yapıların ortaya çıkarılmasında ana neden, dünyanın büyük kentlerindeki sınırlı (ve pahalı) arsalardan en iyi biçimde yararlanma isteğidir. Büyük bölümü bir adanın içine sıkısmıs olan New York kenti, çevreye doğru genisle-yemediğinden yukarı doğru genişlemiştir. Büyük yapıların varlığını haklı çıkarmak için ortaya sürüle^ cek ikinci bir neden de ticari amaçlarla kullanılan büyük yapıların, belki bin yada daha çok kişiye varan büyük şirketlerin personelini, verim oranını artıracağı açık olan bir biçimde, yani bir arada, yerleştirmeyi olanaklı kılmalarıdır.
Konut olarak yapılan büyük yapılar da (örneğin yüksek apartman blokları) mekandan en iyi biçimde yararlanır ve elektrik, ısıtma gibi
döşemlerin kurulmasını kolaylaştırır. Ancak bu yapılar, aynı zamanda sosyal sorunlar yaratabilir. Sokak düzeyinden metrelerce yüksekte yaşamak, çevre halkından kopmaya yolaçar. Yüksek bir apartman bloku, hemen hemen bir köy bü-yüklüğündedir. ama köy yaşamının sağladığı yararları sağlamaz.
Büyüklüğü ne olursa olsun, bir yapı, insanların kötü hava koşullarından korumalı ve içindeki hava sıcaklığını denetleyecek bir yönteme sahip olmalıdır. Çeşitli kullanımlara özgü mekanlar ve hizmetler (yürüyen merdivenler, asansörler ve merdivenler gibi) sağlamalıdır. Yapılar, yüksekliklerine ve kullanılan malzemenin türüne göre değişen kendi ağırlıklarından başka, içlerindeki eşyaların ve insanların yükünü de taşıyabilmelidirler.
Yapı Malzemeleri
Büyükçe yapıların çoğu, çelik, betonarme ve öngerilmeli beton yapılardır. Ancak, ahşap konut birimi sistemi 10 kata kadar; birbirlerine destek olan, kutuya benzer biçimde yerleştirilmiş yassı plakalardan yapılmış kagir (taş yada tuğla) yapılar ise 18 kata kadar çıkabilir.
Taşıyıcı sütunları olmayan geniş çatılar dışında alüminyum alaşımları, büyük yapılarda seyrek kullanılır. Yüksek çekme gücü olan kablolar, Münih’teki Olimpiyat çadırı, uçak hangarları yada spor salonları gibi açık ve geniş alanlar gerektiren yerlerde uygulanan iskelet görünümlü, alçak yapılarda kullanılır. Ahşabı ise, kolon ve kiriş yapılar gibi iskelet yapılarda ve bilinen makas sistemlerinde (çatı ve köprü destekleri) kullanma eğilimi vardır. Bundan dolayı da ahşap her ne kadar okullar, hangarlar, sergi salonları ve az yük taşıyan zeminler, yaya köprüleri ve çatıları gibi daha yüksek ve daha geniş yapılarda kullanılabilirse de, tek katlı yapılarda daha çok bulunur. Ek yerleri, birden çok çivi, zımba ve cıvata yada yapıştırıcılar gibi mekanik bağlantılarla vapılır. Ağacı biyolojik etkenlere karsı korumak ve yanmasını yavaşlatmak amacıyla yapılan işlemlerle birlikte, ahşap yapı projelerinin geliştirilmesi çabalan da son yıllarda önemli ölçüde hız kazanmıştır.
Kâgir duvarlar çabuk kırılabilir; basınca karşı dirençli, ama çekmeye karşı güçsüzdürler. Bundan dolayı, kullanım alanı sütunlar, duvarlar ve arklarla kısıtlanmıştır.
1) Yapılacak İşlerin
yerde hazırlandıktan sonra konulacakları vere kaldırılması ile. iskele yapma zorunlu-ğundan kurtulunabi-lir. Bu işlemi yerine getirmenin bir yolu «plaka kaldırma» yöntemidir.
Kolon ve yassı plakalarla yapılan uygulamalarda önce dikey kolonların [11 tümü yada bir bölümü dökülür. Tavan ve döşeme plakaları, kolay sökülebilir kalıp kullanılarak yerde, dikey kolonların çevresine, ta-
sarlanan konumlarına göre sıra ile dökülürler. Plakalar onları sonradan kolonlara bağlamak için kullanılan ara takozları ile birbirlerinden ayrılırlar. Döşemeler, çıkacakları kata hidrolik krikolarla birer birer
yükseltilirler [4]. Her döşeme [2], son konumuna özel bağlantılarla [3] tutturulur. Döşemeler. krikolar yardımıyla kolonların en üst noktalarına kadar yükseltilirler, bu yüzden kolonların dik ve dengeli olması sağ-
lanmalıdır. Kimi zaman yöntemde değişiklik yapılır, plaka birimleri öncede/ı dökülmüş kirişlerle birlikte yada kabuk çatılar zeminler krikolarla yükseltilebilir. Bu sistem de yapı birimlerinin
dökümü için kalıba gerek gösterir, ancak bu tip işlemlerin tümü toprak düzeyinde yürütülebilir Böylece dikey dayanak gereksemesi orta-don kalktığından kalıp işi daha ekonomik bir biçimde
gerçekleştirilir. Her kat yerine oturtulduktan son ilerde takılacak p cere ve kapı cerc leri için delikler t kılarak tuğla ve ö den dökülmüş bel plakalarla dış duv lar (51 yapılır