BUZULLAR, Alm. Gletscher (m.pl.), Fr. Glaciers
(m.pl.), İng. Glaciers. Kutup bölgesinde ve yüksek dağ
başlarında birikip dört mevsim erimiyen dağ yamaçlarından
yavaş yavaş aşağıya inen, yer değiştiren büyük
kar ve buz kümeleri. Buzullar kendi başlarına 15 milyon
km2’lik yer kaplar ki, bu karaların % 10’una karşılıktır.
D
ünyanın bazı bölgelerinde buz stoklarının bulunması
meteoroloji olayları bakımından çok önemlidir.
Geçmiş çağlarda buzullar dünyanın çok daha geniş
bölümlerini kaplıyorlardı. Kiss buzulları çağında dünyanın
% 32’si, Vv’urm buzulları çağında % 20’si buzullarla
kaplı olduğu zannediliyordu. Buzulların yaptığı
aşındırmalar, karaların bugünkü bütün buzlar eriseydi
şehirlerimizin hepsi su altında kalırdı.
Su 0IJ’de altıgen şeklinde kristaller yaparak donar.
Büyüteçle kara bakıldığında altıgen görülür. Yalnız kar
ile buz aynı değildir. Aralarındaki fark karın kütlesine
su girebilir, buzun ise giremez. Buz tek tek kristallerin
üst üste gelmesinden meydana gelir. Kristallerin büyüklüğü
farklıdır.
Buz elektriği çok az iletir. Sebebi bünyesindeki H
atomlarının normal yerlerinde bulunmaması ve böylece
kristallerin elektrik dengesinin bozuk olmasıdır.
Buz yüksek havalarda birikir. Sonra kütlesinin etkisiyle
vadiye doğru yavaşça akmaya başlar. Fakat buzullar
dağları örtecek kadar derinse engebeler gözden
silinir. Yüzlerce kilometre üzerinde buzullar kendi örtü
ve tepeciklerini meydana getirir. Buzul büyüdükçe yüksekliği
artmakta, yükseklere daha fazla kar düştüğünden
ve daha geç eridiğinden buzul daha yükselmektedir.
Böyle olunca buzların en kalın ve ısının en düşük
olduğu yerlerde derinlik fazlalaşmaktadır.
Kutuplardaki düz yaylalarda buzlar hemen hemen
hiç yer değiştirmez. Çok az olan hareketi takip etmek
mümkün değildir. Alp tipi buzullar hakkında ise bilgi
fazladır. Bunların doğduğu bir buz yatağı ve buzulun
aktığı bir havza vardır.
Basınç altında kalan buz daha düşük ısılarda erir.
Fakat hemen sonra çevrenin ısısı eriyen buzu tekrar
dondurur. Buzul üzerinde etkili basınç ve ısı sene
boyunca buzulun izlediği yön üzerinde devamlı
değişme gösterdiğinden, kristallerin büyüklüğü de buna
uyarak değişir. Buzul kristallerinin büyüklüğü mevsimlere
ve buzulun bölgelerine göre farklıdır. Ayrıca buzulun
kaynağından ucuna doğru gidildikçe kristaller çok
büyür. Bunlardan istifade edilerek buzulların yaşları
tahmin edilebilir.
DÜNYANIN BÜYÜK BUZULLARI Denizden
Buzulun Adı Yeri Yüzölçümü (km2)Uzunluğu (km) yükseklisi ______________________________________ (m)
Vannajohull İzlanda 8.500 142 60
Malaspinu Alaska 3400 42 0
Yenizemiya Rusya 3000 415 0
Nabesna Alaska 2000 70 970
Moldrow 1.900 58 290
Fedsenka Pamir
(SSCB) 1.350 72 2.904
Muir ALaska 1200 41 0
Petrol bulmak amacı ile toprağı delme (Sondaj)
usûllerini buzullara uygulamak mümkün değildir.
Buzu ısıtarak eritme metodu kullanılır. Buzula sokulan
bir borunun alt ucundan su buharı verilir. Fakat bu
metotla ancak 30 m derine inilebilir. Daha basit bir
metot buhar yerine sıcak su geçirerek eritmektir. Bu
metotla saatte 20 m bir hızla 120-150 m derine varılabilir.
Bu metodun mahsuru aşırı soğuk sebebiyle açılan
kuyudaki su donarak sondanın çıkışına mani olmasıdır.