ÇAKIL i. (onomatope çak’ian çak-ıl). Deniz veya akarsu yataklarında suyun sürtünmesiyle yuvarlaklaşmış küçük taş: Çakıllar üstünde yürümek.
— Bayınd. Çakıl serme, yolun üst yüzeyinde sert bir tabaka meydana getirmek üzere çakılların bir şose üzerine döşenmesi, (özel el arabaları veya makinelerle yapılan çakıl serme işlemi, bağlama maddesinin yayılmasından sonra uygulanır. Daha sonra, bağlama maddesi katılaşmadan çakılların gömülmesi için, yol üzerinde hafif bir silindirle çalışılır.)
— Denize. Çakıla oturma, bir geminin, dibi çakıl olan bir yere oturması.
— İnş. Çakıl döşek, karo döşerken yere serilen taş yongası tabakası. Bk. ANSiKL.
— Jeol. Çakıl birikintisi, çakılların çoğunlukta olduğu tutturulmuş gereç yığını. || Buzul çakıl birikintisi, eski buzullardan kalma çökeltiler. || Don çakılı, don atığı. (Don çakılları çarpma soğanları bulunmayan küresel kafalar ve yuvalar aracılığıyle tanınır) || Kalıntı çakıl birikintisi, bir zamanlar daha kalın olan jeoloji oluşukları kalıntısı; bu oluşukların en ince ve eriyebilen maddelerden meydana gelen kısmı sürüklenmiştir. (Bu kalıntılara yaylalarda veya yamaçlardaki düzlüklerde çok rastlanır; çoğunlukla sert ve erimez gereçlerden meydana gelir: içlerinde özellikle silisli veya demirli eski çakıllar veya yumrular bulunur.) || Yuvarlanma çakılı, az çok yumurta biçiminde yuvarlak çakıl; bu yuvarlaklık bir deniz veya nehrin meydana getirdiği aşındırmanın sonucudur. || Yüzecikli (façetalı) çakıl. Bk. FAÇETA’// çakıl. || Cilâlı çakıl. Bk. CiLÂ’/ı buzul. || Çizikli çakıl. Bk. ÇİZİK’//.
— Kuyumc. Bk. ANSİKL.
— Miner. Çoğunlukla yuvarlanmış camsı kuvarts parçalarına yuvarlanmaya başladığı yere göre verilen ad. || Demirli çakıl, büyük oranda san ve kırmızı demir oksitli kuvarts çeşidine verilen ad. || Mısır çakılı, Süveyş ve Mısır çöllerinde rastlanan yuvarlak, alacalı donuk akik parçaları. || Ren çakılı, yuvarlanma geçirmiş kaya bil-lûru. || Rennes çakılı, sert, köşeli çakıl taşı; alacalı donuk akik çimentosuyle tutturulan köşeli parçalardan meydana gelir.
(Süslemede kullanılır.)
— Mutf. Çakıl pidesi, kızgın çakıl üzerinde pişirilen pide.
— ANSiKL. İnş. Kırıldıktan sonra kireç veya çimentoyle karıştırılan çakıl taşları, üstün nitelikte bir beton karışımı meydana getirir. Seramikçilikte ise, öğütülüp toz haline getirilmiş çakıl taşları, İngiliz fayansı denilen bir çeşit fayans yapımında kullanılır. Yuvarlaklaşmış çakıllar, binaların dış duvarlarında süs unsuru veya harç malzemesi olarak işe yarar.
— Kuyumc. Kuyumculukta çeşitli süs eşyaları için, değişik renklerde birer kaya kristali olan Medoc, Ren, Bristol çakılları ve birer kuvarst çeşidi olan Cayenne ile Alen-çon çakılları kullanılır. Yine bir akik türü olan Mısır çakılı’nın, çok güzel damarları vardır.
♦ Çakıldamak geçşz. f. Çakıl taşlarının sürtünmesinden çıkan ses gibi ses çıkarmak. ٠ Çakıllama i. inş Harç ve boya ile yapılan duvar kaplaması taklidi.
٠ Çakıllı i. Çakıl döşenmiş veya çakıl bulunan yer.
— Denize. Çakıllı dip, kaya denilemeyecek kadar küçük taşların bulunduğu deniz dibi. ٠ Çakıllık i. Çakıllarla dolu olan yer.
٠ Çakıltı i. Taşların birbirine sürtünme
sesi. (ML)
