Çakmak, Mustafa Fevzi

Türk mareşali; ve siyasetçisi (İstanbul 1876-ay.y. 1950).
Kuleli Askerî Lisesi’ni (bu arada dedesinden Farsça,
Arapça ve fıkıh dersleri aldı), Harbiye’yi (1896) ve Erkânı
Harbiye’yi (1898) bitiren Mustafa Fevzi Çakmak
(Fevzi Paşa, MaraşelÇakmakda denir), kurmay yüzbaşı
olarak Metroviçe tümeni kurmay başkanlığına atandı
(11 Nisan 1899). Kolağası (1901), binbaşı (1902), Taşlıca
mutassarrıfı ve komutanı (1908), Mürettep Kbsova
kolordusu kurmay başkanı (1910) oldu. Batı Rumeli’yi
İtalyanlara karşı savunmak için örgütlenen Garp ordusunun
kurmay başkanı olarak, 2. Ordu müfettişliği
(6 Ekim 1911) yaptı. Balkan Savaşı başlarında, Vardar
ordusu komutanlığı harekât şubesi müdürlüğüne atanıp
(29 Eylül 1912), albaylığa yükseltildi. İkinci nizamiye
tümeni komutanlığına getirilip (1913), Çanakkale Savaşlarında
büyük başarı kazandı (1915); nişan ve madalyalar
aldı. Doğu cephesi 2. Kafkas kolordusu komutanlığı
(1916), Diyarbakır 2. Ordu komutanlığı (1917),Filistin 7. Ordu komutanlığı yaptı (1917-1918), Ferikliğe
(korgeneralliğe) yükseltilip, İstanbul genelkurmay başkanlığı
karargâhında görevlendirildi (1918). 1. Ordu
müfettişliği (1919), Askerî Şûra üyeliği (1919) yapıp,
Harbiye nazırlığına atandı (3 Şubat 1920); Kurtuluş Savaşı’nın
örgütlenmesi için gerekli araç ve gerecin yerine
ulaşmasında gizli görevler başardı. İstanbul’un işgali sırasında
İngilizler tarafından Savunma Bakanlığındaki
odasından zorla çıkarılıp (16 Mart 1920), Malta’ya sürüleceği
korkusuyla Anadolu’ya geçti. Bunun üstüne İstanbul
hükümeti tarafından Kurtuluş Savaşı’nın düzenleyicisi
ve destekçisi sayılıp, rütbesinin kaldırılması, nişanlarının
geri alınması kararı alınarak, yokluğunda
ölüm cezasına çarptırıldı (26 Mayıs 1920). Büyük Millet
Meclisi tarafından Milli Savunma bakanı ve Bakanlar
Kurulu başkanı seçilip (3 Mayıs 1920), İkinci İnönü zaferinden
sonra birinci ferikliğe (orgeneral; 3 Nisan
1921), Sakarya Savaşı’ndan önce genelkurmay başkanı
vekilliğine (3 Ağustos 1921), Sakarya Savaşı’ndan sonra
da mareşailiğe yükseltildi (31 Ağustos 1922). Genelkurmay
başkanlığına atanıp (29 Ekim 1923-1944), aynı zamanda
milletvekilliği (1923-1925) de yaparak, 1944’te
emekliye ayrıldı. Çok partili düzene geçilince önce Demokrat
Parti’yi destekİedi ve bu partiden bağımsız aday
olarak İstanbul’dan milletvekili seçildi (1946). DP yöneticileriyle
anlaşmazlığa düşünce istifa edip (12 Temmuzl947),
Millet Partisi’nin kurucuları arasındayer aldı
(19 Temmuz 1948). Partinin onur başkanı oldu. Ne var
ki siyasal alanda askerlik alanındaki başarısını tekrarlayamadı.
Ölünce, cenazesi büyük bir kalabalık tarafından
Eyüp mezarlığına gömüldü (10 Nisan 1950).