ÇALILIK

ÇALILIK i. (çalı’dan çalı-lık). Kalın çalı örtüsüyle kaplı alan. را üzerinde yalnız ça-İl, funda, katırtırnağı gibi yabanî ••■••• • bulunduğu geniş arazi. Yumuşak ve kor-kak adımlarla bir küçük çalılığın kenarına gelmiş, yerden kırılmış ince dallar, kuru-muş yapraklar toplamağa başlamıştı. (A.H. Müftüoğlu). را Tropik ülkelerde ağaç ve ağaççıklardan oluşmuş bitki topluluğu.
— ANSİKL. Çalılık sözü aslında ağaçsı bit-kilerin hâkim durumda bulunduğu bitki ör-tüsiinii ifade eder. Bu bakımdan tabiî bir oluşum değildir; insanların zayıf ormanla-rı tahrip etmesi ve arkeolojik şartların yoz-laşmayı kolaylaştırması sonucunda ortaya çıkar. Çalılığa yağışlı tropik bölgelerde (Sudan, Madagaskar) rastlandığı gibi yarı kurak iklimlerde de rastlanır (Avustralya kıtasındaki okaliptüs veya cüce akasyalar-dan ibaret çalılıklar; güney Fas’taki hün-nap [Zizyphus lotus] çalılığı [buradaki ye-gâne ağaç fıstık cinsinden Pistacia Atlan-tika’dır].) Bazı çalılıklar belki de daha ön-ceki bitki örtüsünün yanması sonucunda oluşmuştur da ancak bir kısım bitkiler kal-m ıştır. Diğer biyolojik yapısı birbirinden farklı iki çeşide ayrılır: biri orman bitkile-rinden ibarettir; öteki ise yangın alanların-da gelişen çalılıklardır. Yalnız çok sürgün veren, toprak altı kısımları çok iyi geliş-miş kalın kabuklu ağaçlar yangına dayana-bilir. Bu çeşit bitki örtüsünün pek yaygın oluşu, yangının insan hayatındaki önemiyle açıklanabilir. Yangın, av hayvanlarının tu-tulmasını kolaylaştırır; yangının ardından bazı otsu bitkiler gür çıkar ve yangın SO-nııcnnda meydana gelen otlaklar hayvanlara
Foto. Hosking (LAROUSSE)
yarar; ayrıca tarımı az gelişmiş ülkelerde bitki örtüsünün zaman zaman yakılması toprağa bir çeşit gübre olur.
— Biyocoğrafya. Bir çalılık çeşidi de Fransızların «lande» dediği çalılıktır; bunlar Avrupa’nın batı ucundaki bölgelere (İrlanda, Iskoçya), Okyanus iklimine has bitki topluluklarıdır. Bu tip çalılıkların, İrlanda ve Iskoçya’dan başka yerlerde, ılıman bölge ormanlarının yozlaşmasından doğduğu sanılmaktadır. (Fransa’da Massif Central, Armorik Massifi, Almanya’da Lüneburg çalılıkları.) Çalılık, kalın yapraklı, dar yüzeyli bitkilerden oluşur. Çalılıktaki ağaççıklar bölük bölüktür; aralarında az çok otlu alanlar bulunur. Topluluğun belli başlı bitkileri: funda (Erica tetralix), büyük funda (E. scoparia) [3 m kadar], gök funda (E. cinerea). Calluna vulgaris, katırtırnağı, karaçalı, akdiken. Çimenler arasında en yaygını kalın bir örtü teşkil eden molinia’dır; bu çim orman ağaçlarının palamut şeklindeki tohumlarının çimlenmesine engel olarak üremelerini önler. Orman örtüsü, şiddetli rüzgâr, yaz sıcaklarının azlığı ve yağmurların bolluğu yüzünden okyanus kıyılarından uzaklaşmıştır; fazla yağış buralarda toprağın yıkanmasına ve metal tuzlarınca (kalsiyum, potasyum, sodyum v.b.) fakirleşmesine yol açar, toprakta elverişli sıkı bir doku kalmadığı için ağaç yetişmez. İnsanların ve hayvan sürülerinin bozucu etkileri yüzünden, toprakla bitki örtüsü arasında kurulan dengenin bozulma-sıyle sunî çalılıklar gelişir. Bu çeşit çalılıklar bir daha orman haline dönemez; çünkü buradaki bitkilerden oluşan humusun asitliliği ağaçların gelişmesine imkân vermez. Ancak insan eli daha az asitli humus sağlayacak bitkiler (yalancı akasya, sarıçam, kızıl meşe, Douglas çamı) dikerek yeniden ağaçlandırma yoluyle bitki örtüsüne yön verebilir. Daha sonra ikinci aşama olarak meşe ve gürgen ormanı yapılabilir. Çoğu durumlarda çalılığın genişlemesinin sebebi, ormanlık yerlerin eskiden beri yerleşme ve tarım alanı olarak kullanılmasıdır denebilir. (L)