cam işçiliği

Genellikle süsleyici amaçlı cam eşya üretimini belirten
terim. Mezopotamya’daki en eski uygarlıklardan günümüze
kadar cam, çeşitli eşyalar yapımında kullanılmıştır.
(Camın güzel sanatlardaki en önemli uygulaması
için Bk. VİTRAY.)
Eskiçağ ürünleri. Kırılganlığı nedeniyle, eski çağlardan
günümüze kalan cam eşya sayısı çok azdır. İ. Ö.
2500’den kalma, eski Mısır’da üretilmiş en eski örnekler
arasında, boncuklar ve koyu mavi camdan, üstünde
renkli cam kaplamalar bulunan merhem kapları sayılabilir.
Eski Yunanistan’da bulunan cam eşyanın çoğu, İ.Ö.
600’den sonraki yıllardan kalmadır ve çoğu Mısır’da
bulunanları andırmaktadır (bazı uzmanlar, Yunanistan’da
üretilmeyip, Mısır’dan getirilmiş olduklarını ileri
sürmektedirler). Roma’da I. yy’ın sonlarına doğru yapılan
cam şişelerinse, İskenderiye’den, Mısır ve Suriye’den
gelme cam üfleyicileri tarafından yapıldıkları
düşünülmektedir (Suriyeli cam işçilerinin Fransa’da
Reims’e kadar gittikleri ortaya çıkarılmıştır). Mille fiori
(“bin bir çiçek”) adı verilen, Roma’da bulunmuş parça,
renkli cam şeritlerin küçük parçalara kesilerek bir cam
kâseye yapıştırılmalarıyla elde edilmiş, eşsiz bir yapıttır.
Roma’da mavi camlarla yapılmış mineler de ünlüdür.
Uzun süre toprağa gömülü kalan cam, yüzeylerinin pul
pul hale gelmesinden dolayı yanardöner nitelik kazanır
ve bu görünüm, aslında bir “kusur” sayılır. Ama çok eski
örneklerde, sözgelimi Roma dönemi camlarında, bu
gökkuşağı görünümü, camın çekiciliğini ve değerini artırır.
Islâm ürünleri. IX. yy’dan başlayarak Şam ve Halep’te
cam üstüne yaldız ve mine uygulayan sanatçılar bu tekniği
doruğuna ulaştırmışlar, yaldızİı, mineli camdan cami
kandilleri ve vazolar üretmişlerdir.
Ortaçağ Avrupası ürünleri. XII. yy’ın sonlarına doğru
cam eşya üretimi Venedik’te gerçek bir sanayiye dönüşmüş,
başlangıçta örnek alınan İslâm ürünlerinin ağır
mine ve süslemelerine karşılık, çok hafif süslemeler
gerçekleştirilmiştir. Venediklilerin ürettikleri özel camlardan
biri, saydam camın çevresine dalgalı olarak opak
cam yerleştirilmesiyle elde edilen lattima, latticimo ya
da vetro di trina (dantel cam) adı verilen camdır. Venedikliler,
ayrıca, ayaklı kadehleri de ilk olarak üretmişler,
ama bu kadehler zaman içinde biçimlerinin son derece
karmaşıklaşmasıyla kadeh olarak kullanılamaz d uruma
gelip, süs eşyalarına dönüşmüşlerdir.
Ortaçağ’da Kuzey Avrupa’da sodayla üretilen camın
yerini potasla üretilen cam almıştır. “YValdglas” adı verilen bu cam, erimiş durumdayken içine karışan kirliliklere
bağlı olarak sarı, yeşil ya da kahverengi olabiliyordu.
Venediklilerin cam sanayisinde tekel oluşturma çabalarına,
cam işleme tekniklerini yabancılara öğretenlere
çok ağır cezalar uygulamalarına karşın, Venedikli
birçok cam üfleyicisi kuzeye, özellikle İngiltere ve Hollanda’ya
giderek Venedik tarzını yaydılar. Almanya’daysa
Venedik camlarıyla ilgisi olmayan, kaba bi-
Eski Mısır’da
** XVI11-sülale : ‘ döneminde (İ.Ö.
1 1500’ed.) ■ ^ B e$Ya üretimi
v önemli ölçüde
geliştirilmişti. Bu
Mısır mavi
sürahilerinin
r Ç süslemesi,
j : cam ipliklerinin
taranmasıyla
I t gerçekleştirilmiştir.
(“New York
| H Metropolitan
Sanat (müzesi.)
IV. y y 1 dan kalma Roma döneminde ülrekilmiş “Lycurgus
kadehi” adı verilen kadeh, yansıtılmış ışıkta bakıldığında
kahverengi (solda) ve doğrudan ışık altında bakıldığında
kırmızı (sağda) görülmektedir. (British Museum, Londra.)
çimli cam eşyalar yapıldı. Parlak, silindir biçimi cam eşya,
ilkel bir üslupla çizilmiş figür ve manzaralarla süsleniyordu.
XV. yy’da geliştirilen bir başka biçim de, rümerjya
da roemeradı verilen, beyaz şarap içmede kullanılan
kadehlerdir.
Kuzey Rönesansı ürünleri. XVI. yy’da Bohemya ve Silezya’dajcam
eşya üretimine başlandı ve XIX.yy’da Bohemya
şişeleri, sürahileri, kadehleri uluslararası ün kazandı.
Bunlarda parlak bir taban üstüne, kırmızı, yeşil
ve mavinin koyu tonlarıyla süslemeler kaplanıyordu.
Felemenk’te (Belçika-Hollanda) yapılan cam eşyaysa,
hem Venedik, hem Alman etkilerini yansıtıyor, cam
eşya Venedik ürünlerine göre daha sade süslemeli, Almanya’ya
özgü rümer t\p\ kadehlerse çok daha zarif yapılıyordu.
Felemenkliler ayrıca, cam oymacılığı için elmas
uçlu aletleri buldular (çarklı oymacılıksa, daha sonra
Almanya’da geliştirildi).
İngiliz ve İrlanda ürünleri. İngiltere’deki ilk cam fabrikalarında
Venedikli işçiler çalıştırıldı. XVIII. yy’a kadar, İngiliz
camları elmas, vb.değerli taşlarla süslenmeleri için
Hollanda’ya gönderildi. Aynı biçimde, cam üstüne mine
işleri de Hollanda’ya sipariş verildi. Ama bu arada bir
yandan kadeh yapımında çok çeşitli biçimler geliştirilirken,
bir yandan da XVIII. yy’a doğru İngiltere ve İrlanda’da
hammaddeye katılan kurşunla kristal elde edilmesi,
cam sanayisinin bu ülkelerde hızla gelişmesine
yol açtı.
Fransız ürünleri. Fransa’daki ilk çam fabrikalarıyla ilgili
pek bilgi yoktur. Ama XIX. yy’a doğru, Fransız cam eşyaları
kesme ve oyma işçiliğinin gelişmişliğiyle ün salmışlardır.
Clichy, St. Louis ve Baccarat, başlıca cam eşya
üretim merkezlerine dönüşmüşler, ardından Art nouveau
tasarımcısı Émile Gallé, kendi tasarımlarını üretmek
için bir cam atölyesi açmış, bu atölyede ürettiği
cam eşyada, opak cam tabanı, hafifçe renkli, kabartma
tasarımlı bir tabakayla kaplamıştır. Art deco üslubunun
en tanınmış tasarımcısı Rene Lalique de, XX. yy’da parfüm
şişeleri dahil çok çeşitli cam eşya üretmiştir. Tasarladığı
camdan aydınlatma araçları da, 1920 yıllarında iç
dekorasyonda yaygın biçimde kullanılmıştır.
İsveç ürünleri. İsveç’te ilk cam atölyesi 1676’da Kunsholm’de
kurulmuş (1815’te kapanmıştır), Venedikli işçiler
çalıştırıldığından, üretilen kadehler, şarab şişeleri,
vb. açıkça Venedik etkisini yansıtmıştır. XVIII. yy’da
Kosta ve Göteborg’da açılan fabrikalardaysa, İngiliz etkisi
ağır basmış, 1917’den başlayarak, İsveç Sanat ve İşçilik
Birliği’nin de yardımıyla, Orrefos ve Kosta’daki XV. yy’dan başlayarak Avrupa’da cam eşya üretimi ve
süsleme teknikleri gelişmiştir: Üstte, XVI. yy’da
üretilmiş Venedik cam işleri görülmektedir (soldan sağa):
Vetro di trina süslemeleriyle mavi vazo, mineli tabak,
ayaklı kupa, ejderha saplı kadeh (Corning Cam müzesii,
New York). Sağda görülen, XVIII. yy’dan kalma
Almanya’da ya da Hollanda üretilmiş mine süslemeli su
bardağı, Kuzey ülkelerinde dönemin “kabaca” cam
işçiliğinin tipik örneklerindir. (Boston Güzel Sanatlar
müzesi.) En sağda görülen, XVIII. yy. ortalarında üretilmiş
süslemeli şişeı, İngiliz ro co co üslubunun örneklerindendir.
(Philadelphia Sanat müzesi.)(“binbir çiçek”) diye adlandırılan teknikle yapılmış kâğıt ağırlık (üstte solda),
Baccarat Cam Fabrikası’nda üretilmiştir. Sürahi ve şişeyse (üstte sağda) Flenry
Stiegel’in Pennsylvania Cam Fabrikası’nda üretilmiştir. Stiegel cam eşyası
XVIII. yy’da genellikle mavi[ amestist ya da açık kurşunlu camdan üretilirdi.
fabrikalarda, üretimin niteliğini yükseltmek için İsveçli
sanatçılar çalıştırılmasıyla önemli bir atılım gerçekleştirilmiş,
1925’teki Paris sergisinde Büyük Ödül’ü Orreforsfabrikası
kazanmıştır.
ABD ürünleri. XVII. yy. boyunca Kuzey Amerika’daki,
İngiliz sömürgelerinde küçük cam atölyeleri kurmak
için çeşitli girişimlerde bulunulmasına karşın, ilk başarılı
cam atölyesi 1739’da, Caspar Wistar tarafından Salem’de
(New Jersey) kuruldu. Önceleri yeşil, kahverengi,
kiremit rengi şişe, vb. günlük kullanım eşyasının üretildiği
bu atölye, daha sonra “Güney Jersey üslubu” diye
tanınan bir üslupla üretilen, süsleme amaçlı cam eşya
üretimiyle ün saldı. 1736’da ve 1768’de Pennsylvania’da
kurulan iki atölye de, ametist renkli ya da mavi
renkli ve minelerle süslü şişeleriyle tanındı. Daha sonra
kurulan çeşitli cam fabrikalarında, özellikle Sandvvich’te
(Boston), baskı kalıbını bulan Deming Jarves’in
kurduğu fabrikada, çeşitli renklerde presli camdan fincanlar
ve fincan tabakları, şamdanlar, vb. üretildi. XIX.
yy. sonu ile XX. yy. başındaysa, Emile Galle’nin öğrencilerinden
Comfort Tiffany’nin kurduğu Tiffany Cam
Şirketi’nde, Art nouveau üslubunun en güzel örneklen
üretildi.
Türk ürünleri. Türkiye’de XVII. yy’a kadar cam eşya Batı
ülkelerinden getirilirdi. XVII. ve XVIII. yy’daysa, Türk
camcılığı gelişmeye başladı. Özellikle XIX. yy’ın ikinci
yarısında Beykoz’da kurulan cam atölyesi “beykoz işi”
diye adlandırılan ürünlerle, İncirköy’de kurulan atölye
de “çeşmibülbül” diye adlandırılan ürünlerle ün saldı.
Sürahilerden vazolara, kahve fincan ve tabaklardan
parfüm şişelerine kadar çok çeşitli cam eşya, zengin desenlerle
süslendi. Cumhuriyet dönemindeyse, Paşabahçe
Şişe ve Cam Fabrikaları, gerek cam, gerek cam
eşya üretimini geliştirdi ve cam eşya, yakın dönemde
Türkiye’nin başlıca dışsatım ürünleri arasına girdi.
Camiülezher
Kahire’de Fatımiler döneminde yapılan cami ve medresenin
ortak adı. 970-972 arasında yapılan Camiülezher,
cami mimarlığının en güzel örneklerinden biri olmasının
yanı sıra, medresesi de İslâm dünyasının çok
eski dönemlerinden günümüze kadar en önemli öğretim
kurumlarından (hem Arap dili ve edebiyatı, hem de
din öğretimi verilir) biridir.
camkanatlıgiller
Dünyanın her yanında yaşayan, yalnızca gündüzleri
H(Üstte) XX. yy
başlarında, Tiffany
Cam Fabrikası’nda
Art nouveau
üslubunun en
güzel örnekleri
verilmiştir.
(Solda) Bu
“Ceylanlı Kâse”
(19351 Sidney
Waugh tarafından,
Steubeg Cam
Fabrikası için
tasarlanmıştır.
uçan küçük pervaneler ailesi (Bil. a. Sesiidae). Kanatlarının
üstünde, ilk uçuşta dökülen tüylerin üstünde geniş
saydam bölümler bulunan camkanatlılar ailesi üyelerinin
çoğu, renkleri ve biçimleriyle eşekarılarına, halanlarına
benzer, bu benzerlik sayesinde, kendilerini avlayabilecek