ÇANKAYA

Ankara şehrinin güney kesi-minde semt. Cumhurbaşkanlığı küşkü, elçi-likler v.b. binaların bulunduğu Çankaya, A-tatürk bulvarı ile Yenişehir’e ve Ulus mey-danına bağlanır. Yenişehir’e hâkim sırtla-rın yamaemda, batıda Ayraneı, doğuda KÜ-çük ve Büyük Esat bağları arasında uzanır.
— Çankaya, Ankara ilinde ilçe merkezi؛ 161 804 nüf. Bueak merkezleri Cebeci, Bah-çelievler. Dikmen, Kayaş ve Gölbaşı ile birlikte 470 805 nüf. Bucak sınırları için-de yer alan 13 köyle birlikte 43وو5و nüf.
Çankaya, Falih Rıfkı Atay’ın Atatürk ile ilgili hatıraları (1961). Dünya gazetesinde yayımlanan «Atatürk Devri Hatıraları, 1918-1938», önce iki cilt halinde çıktı; yeni ba-sımı Atatürk’ü doğumundan itibaren ele a-lan büyük boy tek cilt halinde yayımlan-dı (1970). Ayrı başlıklar taşıyan bağımsız bölümler «Bozgun» diye başlar, ikinci cilt-te Cumhuriyet sonrasındaki uygulamaları konu edinir. Sohbet havasıyle yazılan hatı-ralar, tarihî ve sosyal olaylar içinde Ata-türk’ün portresini verir, bunun yanısıra ga-zeteci F.R. Atay’ın tenkitlerini de dile ge-tirir. (M)
Çankaya köşkü, Gazi Mustafa Kemal Pa-şanın, ؛stiklâl sava§ı sırasında ve Cum-huriyetin ilâm yıllarında Ankara’da otur-duğu köşk. Adını Çankaya semtinden alır. Mustafa Kemal Paşa Ankara’ya ilk gelişin-de (27 aralık 1919) önce Ziraat okulun-da (bugün Meteoroloji Genel müdürlüğü) ve Ankara istasyonundaki bir dairede kaldı; ertesi yıl; Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk cemiyeti Ankara başkanı Hoca Rı-fat Börekçi, bugünkü Cumhurbaşkanlığı i-kametgâhının yanında bulunan eski Anka-ra bağ evleri tarzındaki binayı, Bulgurza-de Mehmed ve Rıfat Beylerden Ankara hal-kı adına satın alarak Atatürk’e hediye etti (1921). Atatürk 1932 yılına kadar burada oturdu. Sonradan Grduya devredilen ve «or-du köşkü» adı verilen bina, mimar Meh-met Vedat Bey tarafından bazı eklentilerle genişletildi. Bir kabul salonu, yemek odala-rı, dinlenme yerleri, çalışma odaları ve kitaplık gibi bölümler ayrıldı (1923). Son-radan müze haline getirilen köşkte 1923’ten 1932 yılına kadar, Atatürk’ün kullandığı ça-lışma ve bilardo masası, elbise dolapları, karyola ve kitaplarla ev eşyasından başka, yabancı ve dost devletler tarafından ve-rilmis hediyeler sergilenmiştir.
Çankaya’daki ikinci köşk 1932’de yapılan Türkiye Cumhurbaşkanlığı köşküdür. Geniş ve bakımlı bahçeleri, memur daireleri ve lojmanları ile bir site halinde olan yeni bi-na, Çankaya tepesinde, 438 620 m^’lik bir a-razinin şehre bakan yüzünde, viyanalı mi-mar Clemens Holzmeister tarafından inşa e-dildi. Eski köşkün alt kısmındadır, direklerle süslü bir havuzu olan geniş bir dinlenme salonu, bilardo ve çalışma salonları ile bü-tün Ankara’yı gören bir terası vardır. İki katlıdır. Devlet başkanlarının ikametine tahsis edilmiştir. Birinci katı resmî daire, ikinci katı ikametgâh olarak kullanılır. (M) ÇANKAYŞEK veya CİANG KAY-ŞI, çin başkumandanı ve devlet adamı (Ningpo ya-kınları 1887). Pao-Ding-fu ve Tokyo’da aske-rî öğrenimini yaptıktan sonra 1911’de dev-rim ordusuna katıldı. Bir süre Şanghay’da ticaret hayatına atıldı, sonra 1920’ye doğru Kanton’da Sun Yat-sen’in yanında yeniden siyaset sahnesinde göründü. Askerî öğrenim stajı görmek için Moskova’ya çağırıldı, dö-nüşünde Sun Yat-sen tarafından Huang-pu’-daki askerî akademi müdürlüğüne atandı. Sun Yat-sen’in ölümünde (1925) Kuomintang partisinde mutedil grubun başına geçti, 192?’-de Sun Yat-sen’in baldızı Mey-Jin Sung ile evlendi, yürütme komitesi üyesi oldu, par-tiyi yeniden örgütledi ve aşırılık taraflılarıy-le çatıştı. Borodin’in başkanlığındaki Sovyet heyetiyle ilişkisini kesti (1927), Yang-dzı böl-gesine hâkim oldu, Nanking’i başkent yaptı ve güney ordularının başında kuzey yönünde Pekin’e kadar yürüdü. Kanton’daki komü-nistlerin hazırladığı hükümet darbesini §id-detle bastırdıktan sonra, Kiang-si eyaletin-de yerleşmiş olan Çin sovyetlerine karşı
Foto. X, A.i. (LAROVSSE)
mücadeleye girişti. Onları Uzun Yürüyüş (1934-1935) diye adlandırılan geri çekilme hareketine zorladı ve Şen-si’ye kadar püs-kürttü. Bazı reformlar tasarladığı sırada, daha önce Mancu-Guo’ya fiilen hâkim olan Japonya, Çin’e savaş açtı ve Nankin’i iş-gal etti. Çankayşek, güven duymadığı ko-münistlerin yardımını savaş süresince ka-bul etti. Çung-King şehrine sığınmış durum-da, yedi yıl boyunca otoriter bir siyaset uyguladı ise de, çevresindekilerin entrika-larım ve ordusunun bazı kesimleri ile yö-netimdeki ahlâk bozukluklarını önleyemedi. İkinci Dünya savaşı süresince Çankay-şek milletlerarası konferanslara, bu arada Kahire konferansına katıldı ve A.B.D. ile yakın bir işbirliğine girerek müttefikler a-rasında Çin’in büyük devlet rolünü oyna-masını sağladı. Savaştan sonra komünistler yeniden Çankayşek ile mücadeleye girişti-ler. Kıta Çini’nden ayrılmak ve aralık 1949’da Formoza adasına çekilmek zorunda kaldı, birçok devletçe tanınan hükümetini orada kurdu.