Çankırı

Çankırı ilinin merkezi. İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak
bölümünde yeralan Kızılırmak’a karışan Acıçay
ile Tatlıçay’ın birleştiği yer yakınında 730 m yükseltide
kurulmuş olan Çankırı kentinin nüfusu 45 496’dır.
TARİH
Eskiçağ’da Hitit devletinin sınırları içinde yeralan Çankırı
kentinin çekirdeğini Gangra kalesi oluşturmuştur. Günümüzdeki
adı da bu kaleden gelmektedir. ZamanlaKengiri ve Kangırı biçimlerine dönüşen adı, Çangırı ve
Çengiri olarak da söylenmiş, sonunda Çankırı’ya dönüşmüştür.
Hitit devletinin yıkılmasından sonra Paphlagonialıların
yönetiminde kalan Çankırı yöresi ve kenti, bir ara
PontusKrallığı’nın,dahasonra da Romalıların egemenliğine
girdi. Bizans döneminde birkaçkez Emevi akınlarına
hedef olduysa da, güçlü kalesiyle direnmeyi başardı.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) kısa süre sonra, Süleyman
Şah’ın emirlerinden Karategin tarafından fethedildi.
Daha sonra Danişmendoğullarının yönetiminde kalıp,
<1101’de Haçlıların saldırısına başarıyla direndiyse de,
1135’te yeniden Bizans’a geçti; ama kısa süre sonra geri
alındı. Daha sonra Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına
katılıp, bu devletin dağılmasından sonra Çandaroğulları
beyliğinin yönetiminde kaldı. Murat I döneminde
Osmanlı topraklarına katılıp, kısa süre sonra
Candaroğulları tarafından geri alındı. Yıldırım Bayezit
döneminde yeniden alınıp, 1402 Ankara Savaşı’ndan
sonra Timur tarafından İsfendiyaroğullarına verildiyse
de, Murat II döneminde kesin olarak Osmanlı topraklarına
katıldı.
Osmanlı yönetim örgütünde Anadolu eyaletine bağlı
bir sancak merkezi olan, XVI. yy’ın sonlarında 22 mahalleden
oluşan kent, XVII. yy’da Celali ayaklanmalarından
zarar gördü. Evliya Çelebi’nin belirttiğine göre, o
dönemde 4 000 kadar evden oluşan kent, XVIII. yy’da
da aşağı yukarı aynı büyüklüğü korudu. XIX. yy’ın başlarında
nüfusu 12 000’i, aynı yüzyılın sonlarında 15
000’i buldu. XIX. yy’da yönetim bakımından Kastamonu
iline bağlandı.
GÜNÜMÜZDE ÇANKIRI
Cumhuriyet döneminin başlarında aynı adlı ilin merkezi
haline getirilen Çankırı’nın nüfusu 1927’de 8 847’ydi.
İlk olarak 1940 sayımında 10 000’i aşan (10 235) nüfusu,
1975’te 30 000’e (28 512), 1990’da da 50 000’e
yaklaştı (45 496).
Günümüzde Tatlıçay’ın her iki kıyısına yayılmış durumda
bulunan Çankırı kentinin eski kesimlerini kalenin
eteklerindeki dar sokaklı mahalleler oluşturur. Yeni
kesimleriyse daha modern görünüşlüdür. Çankırı
kentindeki sanayi etkinlikleri süt, yem, un ve keresteyle
ilgilidir.
Çankırı (il)
İç AnadoluBölgesi’ninOrtaKızılırmak bölümü ile Karadeniz
Bölgesi’nin Batı Karadeniz bölümünde il. Yüzölçümü
8 454 km2, nüfusu 1990 sayımına göre 279 129
olan Çankırı ili, 14 ilçeye bölünmüştür: Merkez, Atkaracalar,
Bayramören, Çerkeş, Eldivan, Eskipazar, İlgaz,
Kızılırmak, Korgun, Kurşunlu, Orta, Ovacık, Şabanözü,
Yapraklı.
Doğuda Çorum, güneyde Kırıkkale ve Ankara, batıda
Bolu, kuzeyde Zonguldak ve Kastamonu illeriyle sınırlı
olan Çankırı ilinin kuzey ve batı kesimlerinin, vadilerle
fazlaca yarılmış, oldukça engebeli, dağlık bir görünüşte
olmasına karşılık, güneydoğusunda yüzeyşekilleri
Kızılırmak vadisinin düzlüklerine doğru alçalır. İlin kuzey
kesimi, Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasını
oluşturan Bolu-llgaz dağlarının bazı parçalarıyla engebelenmiştir.
İlgaz dağlarının en yüksek kesimi, bu ilin sınırları
dışında kalır; batıya doğru gidildikçe alçalan kesimleri
de Çankırı ili sınırları içine girer.
Çankırı ili kara iklimi etkisindedir. Kışlar genellikle soğuk,
yazlar vadi tabanlarında sıcak, yayla kesimlerinde
daha serin geçer. İl merkezinde en soğuk ay ortalaması
0,2 °C, en sıcak ay ortalaması 23,3 -C, günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık – 25 °C (25.1.1950), en
yüksek sıcaklık 42,8 °C’tır (1.8.1954). Yıllık yağış ortalaması 397 mm’dir. Kış yağışlarının bir bölümü kar halinde
düşer. Ortalamalara göre, kar yağışlı günlerin sayısı
yılda 15’i, yerin karla örtülü olduğu günlerin sayısı da
23’ü bulur.
Doğal bitki örtüsü, kuzeyde Karadeniz Bölgesinin
ormanlık görünüşünü, güneyde İç Anadolu’nun bozkır
görünüşünü yansıtır. İlin dağlık alanları ormanlarla kaplıdır.
En çok meşe, çam ve köknar ağaçları yetişir. İlgaz
dağlarının bazı kesimlerinde, köknarla karışık kayın
ağaçlarına da raslanır.
Çankırı ilindeki akarsulardan, ilin doğu yarısındakiler
Kızılırmak, batı yarısındakiler de Filyos çayı aracılığıyla
Karadeniz’e ulaşırlar. İl sınırları içinde önemli sayılabilecek
göl bulunmaz.
EKONOMİ
Çankırı ilinde tarım alanlarının büyük bölümü tahıl ekimine
ayrılmıştır. En çok buğday ekilir. Vadi tabanlarında
çeltik ekimi yapılır. İlde ekimi yapılan tek sanayi bitkisi
şeker pancarıdır. Baklagiller arasında, hayvan yemi
olarak kullanılan “fiğ” birinci sıradadır. Sulak yerlerde
meyvecilik gelişmiştir. En çok yetiştirilen meyve elmadır.
İlde büyük ve küçük baş hayvan beslenir. Kılkeçi sayısı
önemsenmeyecek derecede azdır. Buna karşılık tiftik
keçisinin çok sayıda oluşu dikkati çeker: Çankırı, tiftik
keçisi bakımından başta gelen illerimizdendir.
En önemli yeraltı gelir kaynağı, il merkezi yakınında
bulunan, Tekel İdaresi tarafından işletilen kayatuzu yataklarıdır.
Sanayi pek gelişmemiştir. İl merkezinde alçıtaşından
alçı çıkaran yapımevleri ile süt, yem, un fabrikaları vardır.
Eskiden çok ilerlemiş olan dokumacılık, günümüzde
eski önemini yitirmiştir. Dericilik, bakırcılık ve demircilik
gibi geleneksel el sanatları, eskisi kadar yaygın
olmamakla birlikte, günümüze kadar gelmiştir.
Çankırı ili, içinden geçen Irmak, Ankara (-Zonguldak
demiryolu ve ili güney-kuzey doğrultusunda keserek
Ankara’yı Kastamonu’ya bağlayan karayolu aracılığıyla
çevreyle bağlantı kurar. Ankara-Kastamonu yolunda İlgaz’da
ayrılan doğu-batı doğrultulu bir başka yol da,
Kurşunlu ve Çerkeş’ten geçerek Çankırı’yı Marmara
Bölgesi’ne bağlar.