ÇİÇEK

ÇİÇEK; Aim. Blume (f), Fr. Fleur (f), İng. Flower.
Bir bitkinin üreme organlarını ihtivâ eden ve
sonradan meyve hâlini alan kısmı.
Tohumlu bitkilerin en önemli özelliği, çiçek
denen üreme organıyla tohum meydana getirmeleridir.
Eşeyli üremeye yarayan ve buna uygun
şekilde değişikliğe uğramış yapraklar taşıyan sürgün
veya sürgün kısımları çiçek adını alır. Bu kısım
sınırlı büyüme gösterir ve çoğunlukla diğer
sürgünlerden kesin olarak ayrılır. Döllenme ve
ekseriyâ yavru bitkinin ilk gelişmesi burada olur.
Bir çiçek, başlıca çiçek örtüsü (Periant), erkek
organları (Andrökeum) ve dişi organlardan (Ginekeum)
meydana gelmiştir. Erkek ve dişi organlar
aynı çiçek üzerinde bulunursa, böyle çiçeklere
erşelik (hermafrodit) denir. Erkek veya
dişi organlardan biri bulunmazsa, böyle çiçeklere
de bir eşeyli (monoklin) denilmektedir. Bu durumda
erkek ve dişi çiçeklerden bahsolunur. Erkek
ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde bulunduğu takdirde
bitki monoik, yâni tek evciklidir. Erkek ve dişi
çiçekler ayrı ayrı bitkiler üzerinde bulunuyorsa,
bitki dioik, yâni iki evciklidir.
Çiçeğin yapısı: Gelişmiş bir çiçek dıştan içe
doğru dâireler teşkil edecek şekilde dizilmiş olup,
şu kısımlardan meydana gelir:
Çiçek örtüsü (Periant): Çiçeğin en dış kısmını
teşkil eder. Vazifesi iç kısımları muhâfaza ve
döllenmeyi sağlayan böcekleri çekmektir. Çiçek
örtüsünü teşkil eden örtü yaprakları ya birbirine
benzer, yâni tek örtü hâlindedir veya örtü yaprakları
birbirinden farklıdır ve çift örtü meydana
gelir. Böylece çiçek örtüsü tek örtüden ibâretse
perigon adını alır ve herbir yaprağına tepal denir.
Çiççk örtüsü çift ise dıştaki örtüye çanak (kaliks),
her bir çanak yaprağına da çanak yaprağı
(sepal) adı verilir. Çanak yaprakları genel olarak
yeşil renklidir. İç dâireyi teşkil eden örtüye taç
(korola) ve her bir taç yaprağına da taç yaprağı
(petal) denilir. Taç yaprakları çeşitli renklerde
olabilir. Çanak veya taç yaprakları ya serbest
haldedir veyahut da kısmen veya tamâmen birleşmişlerdir.
Erkek organlar (Andrökeum): Çiçek örtüsünden
sonra erkek organ (Stamen)lardan müteşekkil
bir veya birkaç dâire gelir ki, bunların toplamına
anrdrökeum denilir. Bir erkek organ (Stamen),
ipçik (Filament) ve başçık (Anter) olmak
üzere iki kısımdan ibârettir. Tipik bir anter ikişer
lokulus (Çiçek tozu kesesi-Polen kesesi) ihtivâ
eden 2 tekadan müteşekkildir. İki tekayı birbirineve aynı zamanda filamente bağlayan verimsiz doku
konnektif adını alır. Çiçek tozu (Polen), çiçek
kesesinde (Polen kesesi) çiçek tozu ana hücreleri
tarafından meydana getirilir ve olgunlukta lokuluslarm
açılması ile dışarı atılır.
Dişi organlar (Ginekeum): Çiçeğin en iç
dâiresini teşkil eden kısımdır. Kapalı tohumlu
bitkilerde dişi organlar açık tohumlu bitkilerden
daha iyi gelişmiş durumdadırlar. Kapalı tohumlularda,
açık tohumlulardan farklı olarak tohum
taslakları ovaryum (yumurtalık) adını alan bir
muhâfaza içinde gelişmiş olmasıdır. Dişi organlar
pistil (dişi organ)lerden müteşekkildir. Bir
pistil; ovaryum (yumurtalık), stilüs (boyuncuk) ve
stigma (tepecik) olmak üzere başlıca üç kısma ayrılır.
Ginekeum dolayısıyle ovaryum çiçeğin diğer
kısımlarından yukarıda, aşağıda yâhut bunlarla
aynı hizâda olabilir. Buna göre üç ovaryum ve çiçek
tipi ayırt edilir:1. Ovaryum üst durumlu; çiçek hipogin,
2. Ovaryum orta durumlu; çiçek perigin,
3. Ovaryum alt durumlu; çiçek epiğin.
Çiçekler ya münferit olarak bulunurlar veya
birçok çiçeğin bir araya gelmesiyle hâsıl olan ve
çiçek durumu (infloresans) adını alan topluluklar
teşkil ederler.
Münferit çiçekler ya yapraklı bir sürgünün uç
kısmında, yâni terminal olarak bulunabilirler. Lâle,
gelincik gibi. Veya koltuk sürgünü hâlinde yanda
bir yaprakçığın koltuğunda bulunabilirler. Menekşede
olduğu gibi.
Çiçek durumlarında ya ana eksen büyümesine
devam ederek, üzerinden yan dallara hâkim gelişme
gösterir (kasemoz çiçek durumu). Salkım, başak,
şemsiye çiçek durumları bunlara misâl verilebilir.
Yâhut da ana eksen büyümesine son verdiği halde
yan eksenler büyümeye devâm ederek ana eksenin
yerini alır (kimoz çiçek durumları). Orak, yelpâze,
helezon çiçek durumları bunlara misâl verilebilir.